138. Konwencja AES

 Za nami kolejna edycja światowej konwencji stowarzyszenia inżynierów dźwięku AES (Audio Engineering Society). Tegoroczna odsłona tego wydarzenia po raz pierwszy miała miejsce w naszym kraju. Wydarzenie to odbyło się między 7 a 10 maja w warszawskim hotelu Sofitel Victoria. Podczas konwencji odbyło się ponad sto konferencji tematycznych. Konwencji towarzyszyły też targi sprzętu, na których zaprezentowano najnowsze urządzenia i rozwiązania techniczne. Wystawy i tematy prezentacji, jak można się domyślić, dotyczyły przeróżnych zagadnień z dziedziny audio.   Historia AES W marcu 1948 roku w Nowym Jorku zorganizowano spotkanie, w którym osoby związane z ówczesnym rynkiem pro audio debatowały na temat wysokojakościowej reprodukcji dźwięku. Efektem rozmów inżynierów, realizatorów i naukowców było utworzenie stowarzyszenia AES. Od tamtej pory wnosi ono ogromny wkład w szeroko pojętą dziedzinę, jaką jest dźwięk. Z roku na rok stowarzyszenie bardzo dynamicznie się rozwijało, by wkrótce stać się międzynarodowym stowarzyszeniem zrzeszającym inżynierów, naukowców, realizatorów, a także studentów z całego świata. Konwencja jest doskonałą okazją do poznania nowych trendów w dziedzinach przetwarzania, elektroakustyki, realizacji czy reżyserii dźwięku. Umożliwia ona wzięcie udziału w prezentacjach, warsztatach czy tutorialach prowadzonych przez najlepszych ludzi zajmujących się branżą audio. Dodatkowo studenci mogą sprawdzić swoje umiejętności w dziedzinie projektowania (design competition) oraz realizacji nagrań (recording competition). Jest to doskonała okazja do poznania zdania słynnych realizatorów i inżynierów na temat swoich nagrań i projektów. Konwencje AES odbywają się dwa razy do roku – jedna w Stanach Zjednoczonych, a druga w Europie. W Stanach Zjednoczonych odbywa się zazwyczaj w okolicach października; gospodarz konwencji zmienia się rotacyjnie, jest to zazwyczaj Nowy Jork, San Francisco lub Los Angeles. Amerykańska konwencja AES jest zawsze ogromnym przedsięwzięciem, to również doskonała okazja do targów sprzętu audio. Podobnie jak większość organizowanych przez Amerykanów wydarzeń, targi te mają ogromną skalę. W Europie wygląda to nieco inaczej. Tutejsze targi sprzętu na przestrzeni lat zostały zdominowane przez coroczną wystawę Prolight + Sound we Frankfurcie. W rezultacie na europejskich konwencjach prezentuje się symboliczna liczba wystawców. Co roku na gospodarza AES-u wybierane jest inne piękne miasto Starego Kontynentu. W tym roku ten zaszczyt przypadł stolicy Polski, Warszawie.   Wstęp Skoro historia konwencji AES doprowadziła nas do Warszawy, chciałbym przybliżyć wam chociaż część tego, co tam się działo i jak wyglądał zjazd w tym roku. Piszę częściowo, ponieważ w planie zajęć umieszczonych było ponad sto różnych wydarzeń, trwających codziennie od rana do wieczora. Przy takiej liczbie wykładów, warsztatów czy prezentacji nie ma fizycznej możliwości pojawienia się na wszystkich. Bywało tak, że wiele ciekawych prelekcji pokrywało się czasowo. Podczas konwencji wykorzystano dziesięć sali bankietowych i konferencyjnych hotelu Sofitel Victoria. Niektóre zajęcia organizowane były poza budynkiem, ale o tym w dalszej części artykułu. W tym roku wydarzenie podzielono na pięć podstawowych bloków: Students Events and Career Development, Technical Paper Session, Tutorials, Workshops oraz Technical Tour. Oprócz podstawowych bloków, swoje miejsce miały liczne prezentacje sprzętu, odbywające się na stanowiskach wystawców, oraz niewielkie pokazy i otwarte dyskusje tematyczne prowadzone przez doktorantów różnych uczelni (Engineering Briefs). Program techniczny skupiał czołowych ekspertów na najrozmaitszych tematach związanych z branżą audio. Warsztaty były okazją do dyskusji na szereg prowokacyjnych i praktycznych tematów, takich jak dźwięk w samochodach, produkcja muzyki do filmu czy realizacja dźwięku na żywo. Aby łatwiej poruszać się po konwencji, organizatorzy przygotowali szczegółowy plan z kalendarzem. Kolejny raz dużym ułatwieniem w zorganizowaniu i wybraniu najbardziej interesujących nas zajęć była aplikacja smartfonowa. Każdy jej posiadacz miał bezpośredni dostęp do opisu oraz krótkiego streszczenia danej sesji. Dodatkowo użytkownicy urządzeń mobilnych mieli możliwość subskrypcji kalendarza dotyczącego dowolnego bloku tematycznego. Z takim wyposażeniem każdy uczestnik AES-u mógł być pewien, że nie przegapi żadnych interesujących go zajęć.   Student Events & Career Development SDA (Students Delegate Assembly) to otwarty program studencki, który jest wspaniałą okazją do poznania studentów o podobnych zainteresowaniach dźwiękiem z każdego zakątka świata. Czterech przewodniczących sekcji studenckiej zapewnia najwyższy poziom wszelkiej aktywności studentów w dziedzinie audio. Simon-Claudius Wystrach, Steven Van Dyne, Brecht De Man i Zach Bloomstain to czwórka młodych ludzi zajmująca się sekcją studencką na konwencji AES w Warszawie. Tradycyjnie w pierwszy wieczór odbyła się studencka impreza, na którą zaproszony był każdy uczestnik konwencji. Podczas tego wydarzenia spotkać można było między innymi nominowanego do nagrody Grammy Davisa Milesa Hubera oraz Marka Walaszka – założyciela wytwórni Grogra, która w latach dziewięćdziesiątych wydawała albumy niezależnych artystów sceny hiphopowej. Aktywność studencka nie kończy się jednak na samych przyjemnościach. Jak co roku jednym z najciekawszych, wywołujących największe emocje elementów organizowanych w ramach konwencji były dwa konkursy – Student Recording Competition oraz Student Design Competition. Panele i prezentacje dotyczące projektów zakwalifikowanych do finału odbywały się w drugim i trzecim dniu. Wyniki ogłoszono trzeciego dnia podczas ostatniego spotkania studenckiego. Zwycięzcą w Design Competition okazał się Polak. Tomasz Nowak z Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie przedstawił swój projekt pod nazwą „Tapped horns for sound reinforcement systems”. Konkurs nagrań podzielony był na cztery kategorie: Sound for Visual, Tradicional Acoustic Recording, Tradicional Studio Recording oraz Modern Studio Recording & Electronic Music. Wśród nagrodzonych znalazła się również polska studentka. W kategorii Sound for Visual Anna Przegendza zdobyła pierwszą nagrodę, przygotowując udźwiękowienie do filmu. Wielu studentów zetknęło się z pouczającą krytyką czołowych ekspertów, inżynierów czy producentów muzycznych.  Seminaria Bloki Technical Paper Session, Tutorials oraz Workshops odbywały się w formie seminariów. Podczas każdego z paneli szeroko pojęta dziedzina audio była zawężana do jednego mniejszego działu. Skoro mówimy o części wykładowej, warto wspomnieć o uroczystości otwarcia, podczas której dyrektor naczelny AES-u Bob Moses podkreślił, że jest to jego pierwsza wizyta w Warszawie i potwierdziło się wszystko to, co słyszał o Polsce. Mówił, że w naszym kraju jest wielu ludzi nastawionych entuzjastycznie i bardzo gościnnych. Wraz z koordynatorami konwencji profesorem Politechniki GdańskiejBożeną Kostek i Umbertem Zanghierim, przewodniczący uhonorował nagrodą trzech zasłużonych członków stowarzyszenia za wyjątkowy naukowy wkład znacznie wpływający na naszą branżę. Kulminacyjnym momentem inauguracyjnego spotkania była krótka scenka przedstawiona przez Floriana Camerera pt. „Zen and the Art of Listening”, doskonale przedstawiająca, czym jest muzyka w życiu człowieka związanego z branżą audio. Technical Paper Sassion to – jak sama nazwa wskazuje – część wykładowa. Do najciekawszych wydarzeń z tego bloku należały między innymi prelekcje na temat adaptacji akustycznej pomieszczenia oraz lokalizacji i separacji dźwięku w miksie. Ian Dash oraz Mark Bowry należący do Australian Broadcasting Corporation w Sydney opowiadali o budowie pomieszczeń radiowych i studyjnych. Przedstawili między innymi, jak duże znaczenie ma wczesny pogłos w niższych częstotliwościach i jak zmienia się żywość pomieszczenia w pasmach powyżej 125 Hz. Drugi ciekawy wykład to pokaz dotyczący lokalizacji dźwięku. Zawierał prezentację obrazującą, czym są i jak wpływają na percepcję lokalizacji dźwięku u człowieka dwa parametry – międzyuszna różnica czasu (ITD) i międzyuszna różnica poziomu dźwięku (ILD). Cała prezentacja poparta była próbkami dźwiękowymi. Na temat wszystkich wykładów prowadzonych w ramach tego bloku zajęć można by pisać wiele, jednak ja chciałbym opowiedzieć wam nieco więcej o zajęciach według mnie najciekawszych. A były to zajęcia z bloków Tutorials i Workshops.   Tutoriale i warsztaty Choć te dwa bloki były rozdzielone, to w praktyce zajęcia wyglądały bardzo podobnie. Popularne tutoriale prowadzone były w sposób bardzo obrazowy. Pisząc „obrazowy“, mam na myśli szczegółowy pokaz tego, czego dotyczył temat, a było ich ponad piętnaście. Niestety, pokazy te również się pokrywały i nie dało się być obecnym na wszystkich z nich. Ciekawy pomysł na swoją prezentacje miał dwukrotny zdobywca nagrody Latin Grammy i sześciokrotnie nagrodzony argentyńską nagrodą Premios Gardel – Anders Mayo. Jest on inżynierem specjalizującym się w argentyńskim audio masteringu. Jego pokaz dotyczył właśnie dziedziny sztuki masteringu w ramach domowego studia. Dzielił się swoją wiedzą i doświadczeniem, prezentując sporo przykładów ze swoich najnowszych produkcji. Pozostałe ciekawe zajęcia pokazowe odnosiły się między innymi do kalibracji systemów basowych, produkcji muzyki do filmu i telewizji czy uzyskiwania nowych ciekawych brzmień poprzez odwrócenie sygnału w czasie (reverse). Oczywiście to tylko nieznaczna część składająca się na blok pokazowy. Prezentacja prowadzona przez Grzegorza Sikorę zainaugurowała blok warsztatowy na warszawskim konwencie i dotyczyła muzycznych systemów w samochodach osobowych. Grzegorz Sikora jest od niedawna dyrektorem działu akustyki Automotive (Head of Automotive Acoustics) w Bang & Olufsen w Monachium. Jest też byłym członkiem Redakcji MiT, absolwentem Gdańskiej Politechniki, założycielem trójmiejskiej sekcji AES i koła naukowego inżynierii dźwięku i obrazu KNIDIO, wieloletnim realizatorem oraz absolwentem kanadyjskiej uczelni McGill University. Wywiad przybliżający postać tej wyjątkowej osoby opublikowaliśmy w poprzednim numerze MiT (maj 2015). Wróćmy na warszawską konwencję. Grzegorz opowiadał podczas wykładów, jak wielką wagę przykłada do projektowania współczesnych samochodów, a dokładniej do systemów audio w nich montowanych. Była to doskonała okazja, aby poznać i zrozumieć fundamentalne zasady, jakie stoją za sukcesem firmy produkującej niemalże doskonałe systemy dźwiękowe do wnętrz samochodów. Systemy tej firmy można usłyszeć między innymi w pojazdach marek Aston Martin, BMW czy Audi. Prezentacja dotyczyła też systemów 3D, a w zasadzie algorytmu trójwymiarowego dźwięku polegającego na uzyskaniu wrażenia bycia w centrum koncertu, dokładniej mówiąc: algorytmu, który dodaje przestrzeni nagraniom. Spośród pozostałych ciekawych tematów warsztatów – np. World Class Film Sound Mixers, Audio in Games, Mixing Meet Mastering, Loudness Wars – wybrałem ten ostatni. Wyróżniłem te warsztaty, ponieważ głośność nagrań jest problemem powszechnym i znanym każdemu, kto zajmuje się szeroko pojętą realizacją dźwięku. Zakres dynamiki oraz tendencja, jaka zarysowała się przez ostatnie kilkanaście lat na rynku muzycznym, przesunęła ten problem na listę spraw o wysokim priorytecie do unormowania. Dotyczy to zarówno produkcji telewizyjnych, kinowych, jak i realizacji muzycznych. Stale zwiększający się poziom głośności oraz drastycznie kompresowanie materiału powoduje znaczące zmniejszenie dynamiki oraz – jak pokazały przykłady na warsztatach – również zmniejszenie walorów artystycznych. Najprostszym przykładem wojny głośności są reklamy telewizyjne emitowane w przerwach filmów. Bardzo popularnym obrazkiem tego dnia był slajd pt. Ending the Loudness War. Jednymi z najbardziej aktywnych autorów sesji wykładowych podczas Loudness Day byli Florian Camerer oraz George Massenburg, który jest obecnie jednym z największych autorytetów w dziedzinie inżynierii dźwięku. Jest on autorem i wynalazcą korektora parametrycznego, którego używa każdy realizator na świecie. ME-230, bo pod taką nazwą ukrywał się pierwszy trzypasmowy korektor, został zaprezentowany na targach AES w 1971 roku. Prezentując radar głośności oraz porównując próbki dźwiękowe (odpowiednio spreparowane na potrzebny wykładu), starali się pokazać problem wyścigu głośności, który obserwujemy już od kilkunastu lat. Uświadomienie realizatorów, producentów i muzyków może znacząco wpłynąć na podejście do realizacji projektu.  Technical Tour Zajęcia z kategorii Technical Tour odbywały się poza hotelem Sofitel Victoria. Były to wyjazdy do warszawskich instytucji związanych z rynkiem audio (wiązały się z dodatkową opłatą). Opera Narodowa, Polska Telewizja, Studio Polskiego Radia, Dreamsound Studio (założone przez absolwentów warszawskiej reżyserii dźwięku), nowo otwarta Wytwórnia Filmów Dokumentalnych i Fabularnych oraz Światowe Centrum Słuchu, którego dyrektorem jest absolwent Politechniki Gdańskiej – to miejsca, które organizatorzy uznali za najciekawsze w Warszawie. Dreamsound Studio jest miejscem do udźwiękowienia filmów w systemach standardów kinowych, takich jak 5.1 czy 7.1. To także jedno z nielicznych miejsc, gdzie produkuje się dźwięk w systemie Dolby Atmos. Znajduje się tu sala z najwyższej klasy sprzętem: projektor 4K połączony z systemem Dolby Atmos gwarantuje najwyższą jakość odtwarzanych filmów w kameralnej sali kinowej. Jest też kilka stanowisk do reprodukcji filmów fabularnych i tworzenia nowych projektów. World Hearing Center, czyli Światowe Centrum Słuchu jest najważniejszą jednostką Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu, który jest wiodącym polskim instytutem badawczym oraz wysoko wyspecjalizowanym szpitalem zapewniającym kompleksową opiekę osobom z uszkodzeniami narządu słuchu, głosu czy mowy. W Światowym Centrum Słuchu prowadzona jest głównie działalność naukowa, kliniczna oraz dydaktyczna (odbywają się zajęcia dla studentów z dziedziny chirurgii słuchu). Dziennie przeprowadzanych jest tu około siedemdziesięciu operacji poprawiających słuch. Instytut wyposażony jest w najnowocześniejszy sprzęt, który obsługują najlepsi specjaliści na świecie, w rezultacie czego placówka może pochwalić się bardzo wysoką skutecznością w dziedzinie implantologii słuchu, co sytuuje ją w światowej czołówce.  Wracając na AES Wyżej opisane wydarzenia to tylko część zajęć, jakie odbywały się na 138. konwencji AES. Nie sposób opisać wszystkich, jakie miały tutaj miejsce, jednak warto też wspomnieć o części wystawowej.   Na największym stoisku wystawiały się firmy, których wyłącznym dystrybutorem w Polsce jest Konsbud Audio. Zaraz przy wejściu na wystawę można było tam zauważyć duży broadcastowy i teatralny stół mikserski Stage Tec Aurus Platinum, nową konsoletę Polaris evolution, a także kompaktowy mikser radiowy On Air Flex. Stagetec w tym roku zaprezentował szereg nowych produktów, które pokazują kierunek rozwoju bazujący na wykorzystaniu technologii IP. Dużym zainteresowaniem cieszyła się nowa generacja systemów interkomowych Delec, m.in. linia interfejsów korzystających z technologii Dante. Wśród nowości był też interfejs RIF-2 umożliwiający integrację z siecią cyfrowych radiotelefonów firmy Kenwood na całkiem nowym poziomie. Neutrik zaprezentował złącza i kable optyczne OpticalCON Advanced, wodoodporne złącza zasilające powerCON TRUE1 oraz bezprzewodowe systemy przesyłu danych Xirium i Xirium X, nagrodzone w zeszłym roku PLASA Innovation Award. Wśród produktów marki Audio-Technica było wiele nowości zaprezentowanych we Frankfurcie: mikrofon broadcastowy BP40, System 10 Pro, słuchawki ATH-M70x oraz ATH-R70x, a ponadto m.in. flagowe mikrofony studyjne AT5040 i AT5045. Genelec zaplanował na wystawę AES premierę monitorów dalekiego pola 1234 z serii SAM.  W jedynym na tej wystawie pomieszczeniu odsłuchowym zorganizowanym przez Genelec można było odsłuchać m.in. rewolucyjne trójdrożne współosiowe monitory 8351A. Cordial. Producent profesjonalnych kabli i przewodów pokazał zarówno wyroby konfekcjonowane, jak i na szpuli. Największą popularnością cieszyły się CCAT5 i CCAT7 oraz współosiowe kable wizyjne.   Wystawcy ze stanowiska firmy Aplauz to kolejny zespół, który miał ręce pełne roboty. Aplauz, jako dystrybutor bezprzewodowych systemów Sennheiser, musiał uporać się ze sporą liczbą pytań na temat rozszerzenia pasma telefonii komórkowej, które ma nachodzić na pasmo bardzo popularnych systemów tej firmy. Miałem okazję rozmawiać na ten temat i dowiedziałem się, że jest kilka możliwości pozwalających dostosować starsze urządzenia do nowych norm częstotliwościowych. Aplauz nie ogranicza się oczywiście tylko współpracy z Sennheiserem. Na tym stanowisku mogliśmy zobaczyć szeroką gamę produktów firm Neuman (mikrofony, monitory), QSC i Samson.   Na targach AES zaprezentował się też kolejny znany dystrybutor sprzętu muzycznego – Audiostacja. Panowie na stanowisku prezentowali wszelkie rozwiązania producenta przetworników analogowocyfrowych RME. Prócz nich można było obejrzeć produkty innych firm, takich jak TC Electronic czy mikrofony DPA.   Uwagę wszystkich odwiedzających przyciągała chyba jednak najgłośniejsza wystawa przygotowane przez firmę MBS. Najgłośniejsza – ze względu na zaprezentowany fragment liniowego systemu Outline. Na tym stanowisku znalazły się również produkty firm Api Audio, Sommer Cable i Earthworks, Schoeps, Trident (polska premiera konsolety analogowej Trident 88), Focal (polska premiera nowych głośników Trio6 z berylowymi tweeterami), Manley, SOS Audio, Drawmer, NTP (broadcast audio routing), Cube-Tec (digitalizacja taśm audio), Audionamix, iZotope, Apogee (konwertery), AEA (mikrofony wstęgowe).   Inną dużą firmą, która wystawiała się w hotelu Sofitel Victoria, była ESS Audio, reprezentująca w Polsce Harman International Industries, a więc marki AKG, BSS Audio, Crown, dbx, JBL, Lexicon czy Studer. Jak już wspomniałem, to tylko część wystawców, jakich mogliśmy oglądać na 138. konwencji AES w Warszawie. Konwencja to doskonała okazja do nauki od światowej sławy inżynierów, realizatorów, producentów czy reżyserów dźwięku. Spotkać tu można światową czołówkę osób zajmujących się tą branżą. To wyśmienita i niepowtarzalna okazja do rzeczowej rozmowy i uzyskania rzetelnej porady od fachowców – każdy, kto chce zaistnieć wśród osób znających się na temacie pro audio, ma taką możliwość podczas każdej z konwencji.   tekst Rafał Dettlaff Marcin Kalinowski Muzyka i Technologia