Istnieją firmy, które chcą postępować według wytycznych odpowiednich norm i testują swoje wyroby we współpracy z politechnikami czy innymi instytucjami naukowymi. Chwała im za to, lecz sama chęć i dążenie do spełniania norm to nie wszystko. Kończąc bowiem studia, samego siebie magistrem czy inżynierem obwołać nie można. Zbiera się komisja posiadająca odpowiednia prawa i owe tytuły nadaje. Tak jest w przypadku spełniania norm – to właśnie stosowne certyfikaty (np. TUV) stwierdzają, iż cały proces produkcyjny oraz dobierane komponenty gwarantują, że dany produkt lub usługa spełniają stosowne normy i założenia. Producentowi powinno zależeć na tym, by niezależny ośrodek normalizacyjny przeprowadził audyt i wydał opinie na temat wyrobów czy świadczonych usług. Nam pozostaje mieć nadzieję, iż uda się w końcu tego rodzaju zachowania wpoić i zakorzenić w świadomości producentów, zwłaszcza tych polskich.Obserwując rozwój branży rozrywkowej z roku na rok, można się pokusić o stwierdzenie, iż postęp w tej dziedzinie bardzo poważnie przyspiesza. Wprowadzane są nowe rozwiązania i powstaje wiele nowych gałęzi, które pozwalają w coraz bogatszym stopniu zaspokoić wciąż wygłodniałe wrażeń oczy i uszy widza. Stowarzyszenia na rzecz bezpieczeństwa i jakościPozwolę sobie na nieco pesymistyczne stwierdzenie, by pozostawić ślad i przyczynek do dyskusji na ten temat bezpieczeństwa. Wiodące firmy oferujące sprzęt do obsługi eventów istnieją w Polsce od kilkunastu, kilkudziesięciu lat, wciąż jednak brak takich struktur współpracy i organizacji, jakie spotkać można w krajach europejskich (PLASA czy APIAS). Wiele jest do zrobienia także w temacie stowarzyszeń i organizacji promujących profesjonalne rozwiązania. Powtarzając słowa mojej babci: „zgoda buduje, niezgoda rujnuje”, pragnę wyrazić osąd, iż poza czerpaniem samych rozwiązań technologicznych warto zaczerpnąć także sposób myślenia od naszych przyjaciół zza granicy. Promując tego typu zachowania, chciałbym w kolejnych artykułach przedstawiać krok po kroku stan prawny i normy obowiązujące dotyczące konstrukcji aluminiowych, podestów scenicznych i elementów systemów Rigging. Naszą uwagę pragnę zwrócić na trwające w Brukseli prace nad przygotowaniem projektu dotyczącego zebrania wskazówek, norm i wytycznych dla branży rozrywkowej. Przygotowywany dokument, a wyrażając się precyzyjnie: zapiski w nim zawarte nie będą na razie miały statusu obowiązującego prawa, lecz producentom, dystrybutorom, firmom eventowym i instalatorom będą dawały możliwość postępowania, na zasadzie woluntarystycznej, według sprecyzowanych wytycznych.Więcej informacji dotyczących poszczególnych części i postępów prac opisane zostanie w kolejnych artykułach. Dziś pragnę przytoczyć spis norm europejskich opisujących poszczególne elementy i urządzenia wykorzystywane na scenach. Mam głęboką nadzieję, iż tego rodzaju zestawienie pomoże nie tylko producentom, lecz również użytkownikom i instalatorom. Normy te opisują zarówno całe mechanizmy, struktury konstrukcji, jak i poszczególne elementy, takie jak liny, sterowniki wyciągarek czy zabezpieczenia przed upadkiem z wysokości. Nowa dyrektywa maszynowaJednym z bardziej ogólnych dokumentów obowiązujących w Unie Europejskiej, a dotyczącym branży rozrywkowej jest „Dyrektywa 2006/42/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 17 maja 2006 r., w sprawie maszyn…”. Dyrektywa ta ma zastosowanie do produktów takich jak m.in.: maszyny, wyposażenie wymienne, elementy bezpieczeństwa, osprzęt podnoszenia, łańcuchy, liny, pasy, etc. Wyłączone z jej zakresu są natomiast m.in. maszyny przeznaczone do przemieszczania artystów podczas przedstawień artystycznych. Dyrektywa ta określa takie czynności jak wprowadzenie do obrotu i oddanie do użytku, procedury oceny zgodności maszyn czy znaczenia symbolem CE. Pisane zostały tu zasady bezpieczeństwa kompleksowego, które zakładają, iż wszystkie objęte dyrektywą produkty powinny nadawać się do wykonywania swojej funkcji oraz mogą być obsługiwane, regulowane i konserwowane bez narażenia osób na ryzyko w trakcie wykonywania tych czynności, lecz także powinny uwzględniać możliwość ich niewłaściwego używania i zagrożeń z tym następujących. Dyrektywa nakłada również obowiązek informowania użytkowników o ryzyku resztkowym, spowodowanym jakimikolwiek brakami w przyjętych środkach ochronnych oraz wskazanie, czy konieczne jest przeszkolenie i określenie potrzeby stosowania środków ochrony osobistej. Tak jak zostało to wspomniane powyżej, sama dyrektywa jest dość ogólna w samej treści, odwołuje się bowiem do stosownych dwunastu załączników, w których w sposób precyzyjny opisane zostały takie tematy jak: wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa odnoszące się do projektowania i wykonywania maszyn; deklaracjach zgodności WE dla maszyn; oznakowaniu CE; badaniach typu WE; pełne zapewnienie jakości. Wprowadzenie od obrotuPrześledźmy pokrótce jeden z ważniejszych tematów dotyczących produkowania i użytkowania urządzeń używanych również na scenie, a które winny być oznaczone znakiem CE. Aby wprowadzić do obrotu na terenie kraju danej maszyny (urządzenia) producent albo upoważniony przedstawiciel – np. dystrybutor – powinien zapewnić, iż owo urządzenie spełnia odpowiednie zasadnicze wymagania w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeństwa. W tym miejscu dyrektywa dowołuje się do załącznika nr I, w którym wypisane zostały wszystkie niezbędne warunki bezpieczeństwa. Kolejnym punktem do spełnienia jest zapewnienie, że dostępna jest dokumentacja techniczna, a także instrukcje obsługi. Producent lub dystrybutor powinien następnie przeprowadzić właściwe procedury oceny zgodności według wskazówek w artykule 12. omawianej dyrektywy, sporządzić deklaracje zgodności i dołączyć do każdego urządzenia. Kolejnym krokiem jest oznakowanie znakiem CE wg poniższego wzoru. Ważnym elementem wprowadzania do obrotu i znakowania jest przypadek, gdy dane urządzenie podlega także innym dyrektywom dotyczącym kolejnych aspektów, a nakładających również wymóg znakowania znakiem CE. Wtedy tu umieszczenie powyższego znaku stwierdza, iż owe urządzenie spełnia wszystkie założenia dyrektyw, którym podlega. Wspomniane przeprowadzanie oceny zgodności w procesie wprowadzania do obrotu opisane w artykule 12. wykonane może zostać na kilka sposobów. Wybór sposobu zależy od rodzaju urządzenia oraz tego, czy znajduje się ono w spisie głównych urządzeń – maszyn zawartym w załączniku IV do dyrektywy. Rozpowszechnianie normNiestety, zgodnie z ustawą z dnia 3 kwietnia 1993 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 55, poz. 251, z 1995 r. Nr 95, poz. 471 i z 1997 r. Nr 121, poz. 770, 2000 r. Nr 43, poz. 489 i Nr 110, poz. 1166), do zadań Polskiego Komitetu Normalizacyjnego należy m.in.: „wydawanie i rozpowszechnianie na zasadzie wyłączności Polskich Norm i ich projektów oraz publikowanie i rozpowszechnianie norm europejskich i międzynarodowych, a także ich projektów” (Art. 7, ust. 2, p. 1). Wszelka reprodukcja norm, ich kopiowanie i rozpowszechnianie jest zabronione. Nie można zatem przytaczać zawartych w nich treści wprost, dlatego też w kolejnych artykułach traktujących o normach opisujących dany produkt wskazane zostaną tylko ogólne zapisy, a nie konkretne wartości czy informacje. Chcąc zwrócić szczególną uwagę na wagę przestrzegania zasad bezpieczeństwa pragnę zauważyć, iż większość obowiązujących norm, dyrektyw i ustaw (tych europejskich również) dostępna jest w Polskim Komitecie Normalizacyjnym w języku polskim. Nie ma zatem najmniejszych problemów, by do takich norm zajrzeć i ich przestrzegać. EN 294, Bezpieczeństwo maszyn — Odległości bezpieczeństwa uniemożliwiające sięganie kończynami górnymi do stref niebezpiecznych.EN 349, Maszyny — Bezpieczeństwo — Minimalne odstępy zapobiegające zgnieceniu części ciała człowieka.EN 795, Ochrona przed upadkiem z wysokości — Urządzenia kotwiczące — Wymagania i badaniaEN 818-4, Bezpieczeństwo — Łańcuch o ogniwach krótkich do podnoszenia ładunków — Zawiesia łańcuchowe – Klasa 8.EN 818-7, Bezpieczeństwo — Łańcuch o ogniwach krótkich do podnoszenia ładunków — Część 7: Dokładny łańcuch dźwignicy — Klasa T (Typy T, DAT i DT).EN 1050, Maszyny — Bezpieczeństwo — Zasady oceny ryzyka.EN 1090, Stalowe i aluminiowe komponenty konstrukcji.EN 1993-1, Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych — Część 1-1: Reguły ogólne i reguły dla budynków.EN 1999-1-2, Eurokod 3: Projektowanie konstrukcji stalowych — Część 1-2: Reguły ogólne — Obliczanie konstrukcji z uwagi na warunki pożarowe.EN 10204, Wyroby metalowe — Rodzaje dokumentów kontroli.EN 12358-1, Liny stalowe – Bezpieczeństwo – Część 1: Podstawowe wymagania.EN 12358-2, Liny stalowe – Bezpieczeństwo – Część 2: Definicje, przeznaczenie i klasyfikacja.EN 12385-4, Liny stalowe – Bezpieczeństwo – Część 4: Liny plecione do standardowych zastosowań.EN 13411-2, Zakończenia lin stalowych — Bezpieczeństwo — Część 2: Zaplatanie pętli dla zawiesi linowych.EN 13411-3, Zakończenia lin stalowych — Bezpieczeństwo — Część 3: Tuleje i ich zaciskanie.EN 13411-5, Zakończenia lin stalowych — Bezpieczeństwo — Część 5: Zaciski linowe kabłąkowe.EN 13411-6, Zakończenia lin stalowych — Bezpieczeństwo — Część 6: Zacisk sercówkowy asymetryczny.EN 13411-7, Zakończenia lin stalowych — Bezpieczeństwo — Część 7: Zacisk sercówkowy symetryczny.EN 13480-3 Rurociągi przemysłowe metalowe — Część 3: Projektowanie i obliczenia.EN 13849-1, Bezpieczeństwo maszyn – Bezpieczeństwo związane z systemami sterowania – Część 1: Główne założenia projektowania (ISO 13849-1:2006).EN 13849-2, Bezpieczeństwo maszyn – Bezpieczeństwo związane z systemami sterowania – Część 2: Uprawomocnienie (ISO 13849-2:2003).EN 14492-2, Dźwignice — Wciągarki i dźwigniki o napędzie silnikowym — Część 2: Dźwigniki o napędzie silnikowym.EN 50122-1, Zastosowania kolejowe — Urządzenia stacjonarne — Część 1: Środki ochrony dotyczące bezpieczeństwa elektrycznego i uziemień. EN 60034-1, Maszyny elektryczne wirujące — Część 1: Dane znamionowe i parametry. EN 60204-1, Bezpieczeństwo maszyn — Wyposażenie elektryczne maszyn — Część 1: Wymagania ogólne. EN 60204-11, Bezpieczeństwo maszyn — Wyposażenie elektryczne maszyn — Część 11: Wymagania dotyczące wyposażenia WN na napięcia wyższe niż 1000 V prądu przemiennego lub 1500 V prądu stałego i nie przekraczające 36 kV. EN 60204-32, Bezpieczeństwo maszyn — Wyposażenie elektryczne maszyn — Część 32: Wymagania dotyczące urządzeń dźwignicowych. EN 60439-1, Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe — Część 1: Zestawy badane w pełnym i niepełnym zakresie badań typu. EN 60947-4-1, Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa — Część 4-1: Styczniki i rozruszniki do silników — Mechanizmowe styczniki i rozruszniki do silników. EN 60947-5-1, Aparatura rozdzielcza i sterownicza niskonapięciowa — Część 5-1: Aparaty i łączniki sterownicze — Elektromechaniczne aparaty sterownicze. EN 61131-1, Sterowniki programowalne — Część 1: Postanowienia ogólne. EN 61131-2, Sterowniki programowalne — Część 2: Wymagania i badania dotyczące sprzętu. EN 61346-1, Systemy przemysłowe, instalacje i urządzenia oraz wyroby przemysłowe — Zasady strukturyzacji i oznaczenia referencyjne — Część 1: Reguły podstawowe. EN 61508-1, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 1: Wymagania ogólne. EN 61508-2, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 2: Wymagania dotycząceelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem. EN 61508-3, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 3: Wymagania dotyczące oprogramowania. EN 61508-4, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 4: Definicje i skrótowce. EN 61508-5, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 5: Przykłady metod określania poziomów nienaruszalności bezpieczeństwa. EN 61508-6, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 6: Wytyczne do stosowania IEC 61508-2 i IEC 61508-3. EN 61508-7, Bezpieczeństwo funkcjonalneelektrycznych/elektronicznych/programowalnych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 7: Przegląd technik i miar. EN 61000-6-2, Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC) — Część 6-2: Normy ogólne — Odporność w środowiskach przemysłowych. EN 61000-6-4, Kompatybilność elektromagnetyczna (EMC) — Część 6-4: Normy ogólne — Wymagania dotyczące emisyjności w środowisku przemysłowym. EN 62061, Bezpieczeństwo maszyn — Bezpieczeństwo funkcjonalne elektrycznych, elektronicznych i programowalnych elektronicznych systemów sterowania związanych z bezpieczeństwem. EN 16079, Przygotowanie instrukcji — Struktura, zawartość i sposób prezentacji. EN ISO 12100-1, Bezpieczeństwo maszyn — Pojęcia podstawowe, ogólne zasady projektowania — Część 1: Podstawowa terminologia, metodyka. EN ISO 12100-2, Bezpieczeństwo maszyn — Pojęcia podstawowe, ogólne zasady projektowania — Część 2: Zasady techniczne. EN ISO 13849-1, Bezpieczeństwo maszyn — Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem — Część 1: Ogólne zasady projektowania. EN ISO 13849-2, Bezpieczeństwo maszyn — Elementy systemów sterowania związane z bezpieczeństwem — Część 2: Walidacja. IEC 60050-441, Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 441: Aparatura rozdzielcza, sterownicza i bezpieczniki. IEC 60050-191, Międzynarodowy słownik terminologiczny elektryki. Część 191: Rzetelność i jakość serwisu. IEC 60204-1, Bezpieczeństwo maszyn, Elektryczne wyposażenie maszyn – wymagania ogólne. IEC 60204-11, Bezpieczeństwo maszyn. Wyposażenie elektryczne maszyn. Część 11: Wymagania dotyczące wyposażenia WN na napięcia wyższe 1000 V prądu przemiennego i 1500 V prądu stałego i nie przekraczające 36 kV. EN 60204-32:1998, Bezpieczeństwo maszyn. Wyposażenie elektryczne maszyn. Część 32: Wymagania dotyczące urządzeń dźwignicowych. EN 60439-1:1998, Rozdzielnice i sterownice niskonapięciowe — Część 1: Zestawy badane w pełnym i niepełnym zakresie badań typu. EN 61095, Styczniki elektromechaniczne do użytku domowego i podobnego. EN 61508-4:1998, Bezpieczeństwo elektrycznych/elektronicznych/programowalnych elektronicznych systemów związanych z bezpieczeństwem — Część 4: Definicje i skrótowce.Grzegorz Zatorski