Wiek siedemnasty w dziejach teatru był czasem wielu zmian. Jednym z głównych myślicieli i autorów publikacji na temat budowy teatrów był w owym czasie niemiecki architekt Józef Furrtenbach. Zaprojektował on między innymi trzy typy oświetlenia sceny: winglights – źródła światła umiejscowione po bokach sceny, footlights – świece z odblaskami rzucające kierunkowe światło z dołu sceny, w nienaturalny sposób oświetlające aktorów oraz lampki oliwne zawieszone nad sceną. Jednakże wykorzystywany w nich płomień świecy, pochodni czy lampki oliwnej wiele razy powodował pożary i zniszczył niejeden teatr. Zaczęto więc szukać nowych źródeł z jednej strony zapewniających większego bezpieczeństwo, z drugiej zaś takich, w których natężenie światła może być regulowane w większym stopniu niż płomień świecy.Obowiązki ochrony przeciwpożarowejKolejnym z tematów, który jak bumerang powraca w wielu rozmowach toczonych zarówno z technikami pracującymi na scenach plenerowych, jak i w teatrach czy centrach kultury, jest ochrona przeciwpożarowa. Temat niezwykle ważny, bo od jego podjęcia i stosowania właściwych zasad tzw. PPOŻ zależy zdrowie i bezpieczeństwo wielu ludzi, ale często także zabytkowych obiektów, dzieł sztuki, etc. Spróbujemy zatem prześledzić dziś zarówno tematy związane z obowiązkami i odpowiedzialnością osób za sprawy pożarnictwa, jak również tematy związane z zarządzaniem bezpieczeństwem oraz szacowaniem ryzyka związanego z prowadzonymi praktykami.Zastanówmy się, jakie podstawowe zadania stoją przed osobą odpowiedzialną za sprawy PPOŻ. Przeprowadzenie oceny stanu zagrożenia pożarowego obiektu w celu identyfikacji wszystkich potencjalnych zagrożeń pożarowych to pierwszy z kroków, które należy podjąć. Oczywistym jest, iż przeprowadzenie takiej oceny nie jest rzeczą łatwą i nie każdy jest w stanie sprostać takiemu zadaniu, dlatego najlepiej zwrócić się z tym tematem do odpowiednich firm mających należyte doświadczenie. Należy dalej zastanowić się, kto może być najbardziej narażony na ryzyko, a następnie dążyć do zniwelowania zagrożenia. Ważnym elementem jest umieszczenie podstawowych ostrzeżeń i oznaczenia dróg ewakuacyjnych. Stworzenie planu ewakuacyjnego na wypadek pożaru i umieszczenie go w strategicznych punktach to kolejne z zadań, które ciąży na osobie odpowiedzialnej za obiekt. Powstaje jednak pytanie, kto jest ową osobą odpowiedzialną… Otóż jest nią każda osoba sprawująca kontrolę nad obiektem lub pomieszczeniami, albo posiadająca stopień kontroli nad pewnymi obszarami. Może być nią zatem właściciel, zarządca czy osoba najmująca część obiektu oraz każda inna osoba, która posiada jakikolwiek rodzaj kontroli nad częścią pomieszczeń. Doskonale wiadomo, iż ustawodawstwo nakłada obowiązek przeprowadzenia odbioru technicznego przez tzw. strażaka, który podpisując się pod przygotowanym dokumentem, stwierdza, iż obiekt jest należycie przygotowany. Celem tego artykułu nie jest jednak pokazanie konieczności postępowania według wskazówek urzędnika (to jest oczywiste), lecz przedstawienie i uświadomienie procedur, które warto podjąć na własną rękę, aby uniknąć zagrożenia pożarowego. Ocena stanu zagrożenia pożarowego Rozpoczynając rozważania na temat oceny stanu zagrożenia pożarowego, zajmiemy się na początku próbą zidentyfikowania niebezpieczeństwa wybuchu pożaru. Pierwszym krokiem będzie zatem ustalenie źródeł mogących zainicjować pożar. Na scenie takowych źródeł jest bardzo wiele, jednak prawdopodobieństwo wystąpienia pożaru pochodzącego od każdego z nich zależy od jakości używanego na scenie sprzętu. Nagrzany reflektor, filtry świetlny, przepięcia w skrzyni prądowej, grzałka maszyny do dymu, pirotechnika, płonąca świeca, etc. to tylko kilka przykładów. Kolejnym aspektem jest tak zwane paliwo. Jeśli w obiekcie pojawi się jakakolwiek iskra, lecz nie trafi ona na łatwopalny materiał, dużo większe jest prawdopodobieństwo, że do pożaru nie dojdzie. Dlatego też ustalić należy wszystkie źródła paliwa dla pożaru, czyli przedmioty łatwopalne i niebezpieczne pożarowo, i spróbować zastąpić je (oczywiście w miarę możliwości) takimi, które zabezpieczone są przed zajęciem się ogniem. Prawa fizyki mówią o tym, iż w procesie spalania sam materiał – paliwo nie wystarczy. Elementem absolutnie niezbędnym jest gaz, a mianowicie tlen, bez którego ogień sam gaśnie. Ważne jest zatem uświadomienie sobie, które z drzwi w trakcie pożaru powinny być zamknięte, aby nie przyspieszać rozprzestrzeniania się ognia.Ocena stanu zagrożenia, poza rozważaniami na temat niebezpieczeństwa wybuchu pożaru, winna zawierać także identyfikacje grup ludzi, którzy mogą być tym pożarem zagrożeni i mogą znajdować się zarówno wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku. Trzeba zatem odpowiedzieć na pytanie, kogo chcemy chronić i jak powinien być zorganizowany proces ewakuacji. Gdy już wiemy, jakie mogą być źródła pożaru oraz ich paliwo, a także wiemy, kogo chcemy przed owym pożarem chronić, należy oszacować, jakie występuje ryzyko wystąpienia tego zjawiska i przed jakimi zagrożeniami dla ludzi związanymi z jego wybuchem powinniśmy się zabezpieczyć. Będąc już bogatszymi o te informacje, musimy zrobić wszystko, aby owo ryzyko zredukować bądź usunąć. Nasze działania na tym polu mogą polegać na zastąpieniu łatwopalnych materiałów przez inne, mniej palne, składowaniu materiałów łatwopalnych z dala od źródeł mogących zainicjować pożar, a także wprowadzić bezpieczną politykę palenia papierosów. Wiadomo, iż nic nie trwa wiecznie, dlatego dobrą praktyką jest przeglądanie i nadzorowanie wszystkich wykonanych czynności i podjętych działań, przeprowadzanie przeglądu stanu zagrożenia pożarowego obiektu regularnie, a co ważne wprowadzanie poprawek, kiedy jest to konieczne. Wykrywanie pożaruKażdy obiekt musi posiadać odpowiedni system wykrywania pożarów oraz ostrzegania przeciwpożarowego. W zależności od rodzaju obiektu mogą to być bardzo różne systemy, począwszy od głosowych po specjalistyczne elektroniczne systemy wykrywania i ostrzegania. Niezależnie od tego, jaki system zostanie użyty, winien on być zdolnym do ostrzeżenia wszystkich ludzi we wszystkich okolicznościach, jakie mogą zaistnieć.Kolejnym tematem do rozważenia jest kwestia dróg ewakuacyjnych, które winny być należycie oświetlone i oznaczone. Oświetlenie dróg ewakuacyjnych winno być zgodne z normą: PN1838:2005 „Zastosowania oświetlenia – Oświetlenie awaryjne”. Idealną sytuację mamy wtedy, gdy istnieje więcej niż jedna droga ewakuacyjna ze wszystkich części obiektu. Pamiętać jednak należy, że odległość, jaką muszą pokonać ludzie, aby się ewakuować, musi być jak najkrótsza. Dużą uwagę poświęcać należy temu, aby przygotowane drogi ewakuacyjne nie były zastawione przeszkodami lub wypełnione materiałami łatwopalnymi. Winny być utrzymane w porządku i dawać pełną możliwość do korzystania ze swego przeznaczenia. Małe pożaryMałe pożary zdarzają się częściej niż duże i tak jak mały głód należy je natychmiast ugasić. W ich przypadku używać należy wielofunkcyjnych gaśnic przeciwpożarowych z gwarantowanym terminem używalności. O ważność gaśnicy dbać należy tak jak o przeglądy wszystkich urządzeń technicznych mogących być przyczyną pożaru. Praktyczna zasada mówi, iż na każde 200 metrów kwadratowych winna być minimum jedna gaśnica oraz jedna na każdym piętrze. Rodzaje gaśnicGaśnica proszkowaW zależności od typu (BC, ABC, inne) gaszenie rozlanych cieczy palnych, urządzeń i maszyn elektrycznych pod napięciem, silników spalinowych i pojazdów mechanicznych, ciał stałych, np. tkaniny, drewno… Ze względu na możliwość gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem, dysza powinna być wykonana z materiałów nieprzewodzących prądu. Gaśnica proszkowa jest skuteczna w gaszeniu, ale w procesie gaszenia przy jej użyciu może powstać HCl, bardzo szkodliwy dla urządzeń i kabli elektrycznych. Gaśnica śniegowaJej przeznaczenie to gaszenie żywności, lekarstw, sprzętu precyzyjnego oraz urządzeń elektrycznych niskiego i wysokiego napięcia oraz – z mniejszą skutecznością – ciał stałych, np. tkanin, drewna… Ze względu na możliwość gaszenia urządzeń elektrycznych pod napięciem, dysza powinna być wykonana z materiałów nieprzewodzących prądu. Po ugaszeniu, konsekwencje użycia tej gaśnicy są mniejsze niż w przypadku gaśnicy proszkowej. Zagrożeniem dla urządzeń (i ludzi) może być niska temperatura CO2 u wylotu gaśnicy. Gaśnica pianowaStosowana do gaszenia cieczy palnych, z mniejszą skutecznością ciał stałych, np. tkanin, drewna,… Gaśnica pianowa starego typu (wyposażona w zbijak) stopniowo wycofywana jest z użycia. Jej zasadniczą wadą jest brak możliwości zatrzymania wypływu środka gaśniczego, brak wskaźnika oraz niewygodne użycie. Zastępowana jest przez nowsze gaśnice pianowe z kierowanym strumieniem piany lub inne typy gaśnic. Gaśnica halonowaBardzo skuteczna w gaszeniu urządzeń i maszyn elektrycznych pod napięciem, bez szkodliwych dla nich następstw (ale szkodliwa dla środowiska, w związku z tym stopniowo wycofywane. Nadal instalowane w zastosowaniach wojskowych – np. w łodziach podwodnych, w przemyśle kosmicznym, etc.) Agregaty gaśniczeSą to duże gaśnice zamontowane, ze względu na swój ciężar np. 2x 25 kg, na kółkach. Występują zarówno agregaty proszkowe, jak i śniegowe oraz pianowe.Czy same gaśnice wystarczą?Gaśnice, koce, etc. są elementami, które przy odpowiednim stosowaniu są w stanie uchronić życie ludzi, zabytkowe budowle czy dzieła sztuki, ale tylko w przypadku, gdy osoby je obsługujące będą wiedziały, co z takim sprzętem zrobić. Niezwykle ważnym czynnikiem w procesie ochrony przeciwpożarowej są szkolenia pracowników oraz wszystkich innych osób, które mogą przybyć z pomocą w razie pożaru. Sytuacja, gdy ogień rozprzestrzenia się w sposób niekontrolowany nie jest dla nas normalna i większość ludzi nie będzie wiedziała, jak się zachować, i zwyczajnie spanikuje. Jeśli natomiast osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo w obiekcie przeszkoli pracowników i poinstruuje ich w zakresie działań przeciwpożarowych, można oczekiwać, iż zawsze znajdzie się osoba, dzięki której ewakuacja, ochrona ludzi i mienia przebiegnie dużo sprawniej. Wróćmy na scenęWielokrotnie powtarzają się przypadki, gdy od zbytnio nagrzanego reflektora PAR zapaliła lub stopiła się plandeka zadaszenia scenicznego. Także pokazy pirotechniki wykorzystywanej na scenie często powodują mniejsze lub większe pożary. Powodem nie jest tu zwykle zawodność materiałów, lecz niedostosowanie ich rodzaju do sytuacji. Tym, czego brakuje polskiej scenie, jest należyte zarządzenie bezpieczeństwem przeciwpożarowym, na które powinny się składać takie działania jak oszacowanie niebezpieczeństwa i zapobieganie możliwości wystąpienia takowego. Widać cieszący trend, iż wykorzystywane na scenie materiały co raz częściej spełniają wszelkie normy PPOŻ. Brak jednak należytego myślenia i dbania o to, aby samo stosowanie niebezpiecznych elementów nie było zagrożeniem zarówno dla artystów, jak i widzów. Poniżej akty prawne dotyczące spraw związanych z ochroną przeciwpożarową w Polsce.Dziennik Ustaw 2002 Nr 75 poz. 690 Warunki techniczne budynków. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Dziennik Ustaw 2003 Nr 121 poz. 1139. Drogi pożarowe. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych. Dziennik Ustaw 2003 Nr 121 poz. 1138. Ochrona przeciwpożarowa budynków. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Dziennik Ustaw 2003 Nr 89, poz. 839. Nakładanie grzywien. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 kwietnia 2003 r. w sprawie wykroczeń, za które funkcjonariusze pożarnictwa pełniący służbę w Państwowej Straży Pożarnej są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego oraz zasad i sposobu wydawania upoważnień. Dziennik Ustaw 2000 Nr 106 poz. 1126. (Ustawa) Prawo budowlane. USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane. (tekst pierwotny: Dz. U. 1994 r. Nr 89 poz. 414) (tekst jednolity: Dz. U. 2000 r. Nr 106 poz. 1126) Dziennik Ustaw 2003 Nr 131 poz. 1219. Plany ratownicze. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze. Dziennik Ustaw 2001 Nr 82, poz. 895. Współdziałanie jednostek ochrony PPOŻ. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 31 lipca 2001 r. w sprawie szczegółowych zasad kierowania i współdziałania jednostek ochrony przeciwpożarowej biorących udział w działaniu ratowniczym. Grzegorz Zatorski