Za początek działalności Opery Śląskiej przyjmuje się datę 14 czerwca 1945 roku, kiedy wystawiono „Halkę” Stanisława Moniuszki – było to pierwsze przedstawienie operowe w powojennej Polsce. Sam gmach opery wybudowano w latach 1898-1901, a do roku 1944 mieścił się tam Teatr Miejski. Twórcą Opery Śląskiej był światowej sławy artysta – Adam Didur, który cieszył się ogromnym uznaniem w świecie opery. Dziś Opera Śląska to bez wątpienia wyjątkowe miejsce na kulturalnej mapie regionu. Jej modernizacja była jedną z najważniejszych inwestycji realizowanych na Śląsku, a jej wartość wyniosła ponad 63 miliony złotych.
Obiekt został wyposażony w najnowocześniejsze technologie począwszy od mechaniki sceny, oświetlenia scenicznego, nagłośnienia z technologią „beam steering” oraz perełki w postaci systemu wirtualnej akustyki ACS (Acoustic Control System), pozwalającego na dostosowanie naturalnej akustyki pomieszczenia do wymagań każdego wydarzenia muzycznego i kontrolowanie czasu pogłosu na scenie, w orkiestronie i widowni. Inwestycja była niezwykle wymagająca z uwagi na złożoność projektów budowlanych i technologicznych, a także ze względu na opiekę konserwatora zabytków, który musiał czuwać nad ponad stuletnim obiektem. Za całą część technologiczną odpowiadała firma Sauti, która zaprosiła do współpracy czołowe firmy w zakresie mechaniki sceny – BSC System i oświetlenia – Prolight.
Podnoszony orkiestron oraz fragment sceny obrotowej – widok ze sceny
Mechanika sceniczna
Budynek Opery Śląskiej został wyposażony w nowoczesny system mechaniki sceny, który zaprojektowali, dostarczyli i zainstalowali specjaliści z firmy BSC System. Składa się on zarówno z urządzeń mechaniki scenicznej górnej oraz dolnej. Mechanika sceniczna górna zawiera 24 sztankiety sceniczne z napędem elektrycznym i płynną regulacją prędkości (w tym 3 prowadzone i 2 boczne), most portalowy z napędem elektrycznym i płynną regulacją prędkości, 6 mostów oświetleniowych (w tym 2 boczne oraz 2 zascenia) oraz remontowane sztankiety zascenia i okotarowanie. Wszystkie mosty oświetleniowe boczne wyposażono w instalacje elektryczne, a niektóre sztankiety sceniczne wyposażone zostały w unikatowy system prowadzenia instalacji dla potrzeb wirtualnej akustyki. Większość urządzeń mechaniki scenicznej (celem poprawienia akustyki) umieszczono pod sceną.
Nowoczesny system mechaniki sceny zaprojektowali, dostarczyli i zainstalowali specjaliści z firmy BSC System.
Optymalizacja dostępnej przestrzeni możliwa była dzięki zastosowaniu układów napędowych typu wałowego oraz bębnowego. Takie podejście pozwala na proporcjonalne pokrycie w urządzenia całej sceny zarówno dla potrzeb inscenizacyjnych, jak również akustycznych i oświetleniowych. Z kolei mechanika sceniczna dolna zawiera rozwiązanie unikatowe w skali europejskiej, a wynikające z ograniczonego miejsca w obiekcie. Jest to scena obrotowa, przez którą przejeżdża dwupoziomowa zapadnia sceniczna z mechanicznym układem napędowym. W przedniej części sceny zainstalowano zapadnię fosy orkiestry (z niezawodnym napędem mechanicznym), która po zajęciu swojej pozycji dolnej tworzy spójny akustycznie orkiestron i umożliwia korzystanie z orkiestry na żywo, co jest niezwykle istotne w przypadku realizacji przedstawień operowych.
Wszystkie ruchome głowy, reflektory profilowe i PC, naświetlacze oraz stroboskopy są w technologii LED.
Oświetlenie
Jak wcześniej wspomniałem, za projekt i dostarczenie oświetlenia scenicznego była odpowiedzialna firma Prolight. Program funkcjonalno-użytkowy zakładał wyposażenie Opery Śląskiej jeszcze w reflektory halogenowe. Podczas tworzenia projektu wykonawczego udało się przekonać wszystkich do zmian poprawiających komfort użytkowania, zmniejszających koszty eksploatacji oraz zwiększających możliwości. Wszystkie ruchome głowy, reflektory profilowe i PC, naświetlacze oraz stroboskopy są w technologii LED. Scena Opery Śląskiej wyposażona została w ruchome głowy Robe T1. Są to zarówno ruchome głowy profilowe, jak i Wash z diodą z pięcioma barwami składowymi. Ich uzupełnieniem są ruchome głowy ClayPaky K-EYE K10 również wyposażone w wielokolorowe źródła światła. Dodatkowo jako reflektory statyczne mamy tutaj urządzenia Robe T11 Profile, ADB Lexpert Profile, Robe iParfect 150 oraz małe reflektory profilowe Xeos Stager 150. Zasilaniem dla wszystkich urządzeń są dwie nowoczesne szafy zasilające PXM914 firmy PXM wykonane we współpracy z firmą ElwoLight. Są to szafy z wymiennymi modułami o różnych mocach i charakterystykach, które mogą pracować zarówno jako źródło dla obwodów regulowanych, jak i nieregulowanych. To znaczy, że w każdy obwód zasilający w dowolnej lokalizacji można podłączyć zarówno nowoczesne urządzenia z diodowymi źródłami światła i sterować nimi sygnałem DMX jak i reflektory z halogenowymi źródłami światła i ściemniać nimi poprzez zwykły dimmer. Instalacja sterująca wykonana jest w sposób hybrydowy. To znaczy, że określonych przyłącza na scenie i widowni wyposażono zarówno gniazda XLR dla sygnału DMX jak i gniazda RJ45 dla sygnałów sieciowych. Zastosowano konsoletę oświetleniową MA Lighting grandMA3 w wersji light, którą można podłączyć w dowolnym miejscu na scenie i widowni. Konsoleta steruje wszystkimi urządzeniami oświetlenia efektowego oraz systemem oświetlenia widowni. Dodatkowo oświetlenie widowni, jak i oświetlenie robocze sceny można wyzwalać za pomocą paneli dotykowych na scenie i w reżyserce. System ten zbudowano za urządzeniach firmy Visual Production. Obecnie Opera Śląska dysponuje sprzętem oświetlenia sceny najwyższej jakości, który można wykorzystywać na wiele możliwości.
W progu sceny zostało umieszczone 8 subwooferów AS-22 oraz 8 miniaturowych zestawów głośnikowych LX-10 w niszach z betonu.
Nagłośnienie główne i monitorowe
W zmodernizowanym obiekcie nie mogło zabraknąć doskonałego nagłośnienia. Za projekt i dostawę odpowiadała firma Sauti. Założeniem było dostarczenie wysokiej klasy nagłośnienia i jednocześnie sprytne ukrycie urządzeń w przestrzeni widowni, aby nie wpływały wizualnie na scenę. Nagłośnienie frontowe widowni zostało oparte na systemie marki Fohhn Audio z technologią kierunkowania wiązki dźwięku (beam steering). Na parterze widowni i balkonie pierwszego piętra zostało zainstalowane w specjalnych niszach głośnikowych odpowiednio po jednym aktywnym module nisko-średniotonowym DFM-400 oraz jednym wysokotonowym DFM-100 na każdej stronie. Każdy z modułów DFM-400 składa się z 32 neodymowych przetworników 4” o długim skoku, które są zasilane 16 wzmacniaczami klasy D, generując maksymalny SPL przy pojedynczym module na poziomie 134 dB. Natomiast moduł DFM-100 ma 8 jednocalowych głośników kompresyjnych z cewką 1,75” i osiem zintegrowanych wzmacniaczy klasy D. W przypadku DFM-100 maksymalny SPL pojedynczego modułu to aż 142 dB. Szerokość obu modułów to zaledwie 22 cm. Oprogramowanie Fohhn Audio Soft umożliwia sterowanie i kształtowanie wiązek za pomocą myszki komputera, tym samym nie jest potrzebne mechaniczne kątowanie systemu. Ponadto szczególną cechą urządzeń Fohhn Audio wyposażonych w technologię „beam steering” jest możliwość stworzenia i kontrolowania dwóch niezależnych wiązek jednocześnie. W przestrzeni widowni bardzo ważna była precyzja w ukształtowaniu wiązek, tak aby zminimalizować odbicia od tylnych ścian.
Fohhn Modular DFM-400 i DFM-100 – system liniowy z technologią „beam steering”
Na drugim piętrze system został uzupełniony zestawami głośnikowymi LX-600, składającymi się z 6 przetworników 6,5” oraz 4 jednocalowych przetworników kompresyjnych z falowodem. LX-600 zapewnia precyzyjną kierunkowość (dyspersja H=100 x V=20 stopni) i równomierne pokrycie. Za najniższe pasmo odpowiada 8 subwooferów AS-22 zabudowanych w niszach głośnikowych w proscenium, natomiast dogłośnienie pierwszych rzędów zostało zrealizowane z pomocą ośmiu miniaturowych zestawów głośnikowych LX-10, które także zostały umieszczone w niszach proscenium. Cały system zasilany jest końcówkami Fohhn Audio z przygotowanymi presetami dla każdego głośnika. Klasyczny system monitorów został oparty na 8 odsłuchach Fohhn Audio XM-4 oraz 4 zestawach głośnikowych Fohhn Audio LX-100 mogących pracować jako sidefill. Sercem systemu jest główna szafa rack znajdująca się na scenie, w której zainstalowano końcówki mocy dla głównego systemu nagłośnienia, switch techniczny oraz switche do sieci Dante, na której oparty jest system audio, ale o tym później. Ponadto w szafie głównej znajduje się 20 zestawów bezprzewodowych Sennheiser EW-DX oraz 6 stereofonicznych systemów EW 300 IEM G4 wraz z przetwornikami Focusrite A16R i A8R konwertującymi sygnały analogowe na cyfrowe do sieci Dante. Zasilanie systemu frontowego wraz z mobilnymi rackami zostało zrealizowane przez specjalistyczne zasilacze UPS True On-Line, które służy do minimalizacji zakłóceń i podniesienia wartości odstępu sygnału od szumu.
Powierzchnia sterująca SSL System T-300
System miksujący
Sterowanie systemem frontowym możliwe jest z trzech punktów w obiekcie, w zależności od typu produkcji: reżyserka, widownia oraz scena. W pomieszczeniu reżyserki został zainstalowany stół mikserski SSL S300-32 Systemu T wraz z silnikiem T25. Z konsoletą „podróżuje” rack z urządzeniami dla inżyniera dźwięku: odsłuchem kontrolnym, odtwarzaczami i komputerem. Za odbiór i dystrybucję sygnałów ze sceny i/lub orkiestronu odpowiadają dwa stageboksy SB32.24. Każdy z nich wyposażony w 32 wejścia mikrofonowo-liniowe, 16 wyjść analogowych oraz po 4 pary wejść i wyjść cyfrowych AES/EBU. W pomieszczeniu reżyserki zostały także zainstalowane dwa zestawy głośnikowe Fohhn Audio AT-05 zasilone końcówką mocy MA-4.100 Dante. Głośniki pełnią funkcję odsłuchu kontrolnego w odseparowanym pomieszczeniu reżyserki.
Sieć techniczna i sieć audio – Dante
Sieć techniczna systemu nagłośnienia oraz sieć audio Dante została oparta na urządzeniach marki Cisco (switche) oraz Ubiquiti (punkty dostępowe). Punkty dostępowe zainstalowane są na scenie, widowni oraz w pokoju technicznym realizatorów i pozwalają na bezprzewodowe połączenie się z urządzeniami takimi jak końcówki mocy, systemy bezprzewodowe i systemy IEM, a także odtwarzacze zdalne. Z poziomu komputera możliwe jest kontrolowanie systemu nagłośnienia poprzez oprogramowanie Fohhn Audio Soft oraz podgląd pracy systemów Sennheiser z pomocą WSM Managera. Ponadto z poziomu komputera lub tabletu, a także telefonu jest możliwość bezprzewodowej kontroli odtwarzaczy Audac XMP-44, pracujących w sieci Dante.
System wirtualnej akustyki oparty na 68 zestawach głośnikowych marki Fohhn.
System wirtualnej akustyki
W Operze zainstalowano system zmiennej (wirtualnej) akustyki, którego celem jest zapewnienie prawidłowych warunków pracy artystów na scenie i w orkiestronie, a także uzyskanie właściwej transmisji dźwięku z orkiestronu na scenę z jednoczesnym uzyskaniem wysokich parametrów odbioru na widowni. Konfiguracja systemu zapewnia także przekaz reakcji widowni na obszary sceny i orkiestronu, co znacząco wpływa na jakość wykonawstwa i feeling wykonawców. Na widowni parteru, balkonie I i II piętra, scenie i w orkiestronie zainstalowano łącznie 68 zespołów głośnikowych na potrzeby systemu zmiennej akustyki: Fohhn Audio AT-05 – 7 sztuk, Fohhn Audio AT-061 – 10 sztuk, Fohhn Audio AT-07 – 27 sztuk, Fohhn Audio AT-09 – 18 sztuk, Fohhn Audio LX-100 – 6 szt. Do zasilenia systemu głośnikowego zmiennej akustyki zastosowano Powersoft Unica 2k8. System mikrofonowy zmiennej akustyki składa się z dwóch rzędów małomembranowych mikrofonów pojemnościowych o charakterystyce hiperkardioidalnej z kapsułą MBHO KA500HN zasilanych preampem MBHO MBC 603. Mikrofony dodatkową są pokryte specjalną matową farbą o drobnej strukturze celem wyeliminowania odblasków z oświetlenia scenicznego i nie odbijają światła. Rzędy mikrofonów są zawieszone nad orkiestronem w rejonie portalu okna scenicznego oraz na moście portalowym. System nasłuchowy obejmuje także zasięgiem loże i części balkonów I i II.
Osiągnięte parametry jakościowe stawiają Operę Śląską w rzędzie najbardziej prestiżowych obiektów w Europie.
Podsumowanie
11 listopada na deskach Opery wystąpiła Aleksandra Kurzak – światowej sławy sopranistka, a bilety zostały wyprzedane w 2 godziny. Natomiast dzień później odbyła się Gala Otwarcia Sceny, która zainaugurowała 79. Sezon Artystyczny Opery Śląskiej. Będzie to z pewnością sezon wyjątkowy nie tylko dla artystów, ale przede wszystkim dla widzów i miłośników opery, którzy będą mogli wejść na zupełnie nowy poziom odbioru. W wyniku przeprowadzonych pomiarów powykonawczych otrzymano wspaniałe wyniki pomiaru STI – średnia z pomiarów z trzech poziomów widowni to 0,76, co plasuje obiekt w klasie A+, czyli studyjnej według IEC. Gwarantuje to najwyższy jakościowy poziom odbioru – co winno być cechą obiektów kultury wyższej. Należy w tym miejscu podkreślić, że zastosowane rozwiązania techniczne można odnaleźć w obiektach takiej klasy jak Opera Narodowa Bastille w Paryżu czy Królewskiej Operze w Londynie. To oraz osiągnięte parametry jakościowe stawiają Operę Śląską w rzędzie najbardziej prestiżowych obiektów w Europie.
Tekst: Mateusz Dudziński, Mateusz Pałgan (mechanika), Michał Kaczmarek (oświetlenie)
Zdjęcia: Adrianna Kochańska (Visual Voice)
