Na świecie pirotechnika sceniczna stosowana jest powszechnie. W Polsce nadal nie odkryliśmy jej pełnego potencjału i pojawia się jedynie przy okazji największych realizacji. Wykorzystanie efektów świetlnych czy dymnych to doskonały sposób na wzbogacenie eventu oraz zwiększenie jego dynamiki. Jak wykorzystać pirotechnikę, by zwiększyć atrakcyjność widowiska, i jakie wymagania trzeba spełniać, by używać jej bezpiecznie i zgodnie z przepisami?
Zastosowanie pirotechniki podczas wydarzeń scenicznych wiąże się z dużą odpowiedzialnością, ale zdecydowanie poprawia oprawę wizualną każdego wydarzenia. Sporo związanych z nią aspektów wymaga jednak objaśnienia, a w szczególności kwestie techniczne, prawne i bezpieczeństwa. Tym bardziej, że wiele z nich jest wciąż słabo uregulowanych. Między innymi z tego powodu w 2019 roku powstała Fundacja Rozwoju i Edukacji Pirotechnicznej, która ma na celu edukowanie w zakresie wykorzystania materiałów pirotechnicznych i bezpieczeństwa, a także działanie na rzecz branży.
Specyfika pirotechniki scenicznej
Materiały pirotechniczne przeznaczone do użytku scenicznego dzielą się na dwie klasy – T1 i T2. Z materiałów należących do pierwszej grupy można korzystać bez dodatkowych uprawnień, jednak należące do drugiej wymagają koncesji, a obsługujące je osoby muszą posiadać wiedzę specjalistyczną, potwierdzoną odpowiednim zaświadczeniem. Pirotechnika sceniczna jest dużo bardziej precyzyjna niż zewnętrzna, a efekty mają ściśle zdefiniowane parametry techniczne. Czas palenia się niektórych materiałów może być nawet krótszy niż jedna sekunda (są to tzw. jety) lub trwać nawet ponad 20 sekund, co zapewnia odpowiednią dynamikę pokazu. Ładunek znajdujący się w scenicznych materiałach pirotechnicznych zazwyczaj waży od kilkunastu do kilkudziesięciu gramów. Przez ponad 50 lat na rynku królowały materiały, które były podstawą do samodzielnego przygotowania ładunków o pożądanych efektach. Ich użycie wymagało jednak dużej wiedzy i praktyki, dlatego zastąpiły je prefabrykowane materiały o określonych przez producenta parametrach. Nie oznacza to jednak, że pirotechnik ma mniejsze możliwości, jeśli chodzi o projektowanie oprawy. Doświadczony profesjonalista ułoży przy ich pomocy scenariusz, który będzie odpowiadał oczekiwaniom organizatorów oraz zachwyci odbiorców.
W Polsce pirotechnika sceniczna jest wykorzystywana przede wszystkim podczas dużych realizacji telewizyjnych, festiwali i koncertów sylwestrowych. Niewielu jest muzyków, którzy regularnie wykorzystują ją podczas koncertów – wśród nielicznych przykładów można wymienić np. grupę Behemoth.
Jety, fontanny i wodospady – najpopularniejsze efekty sceniczne
Głównym zadaniem efektów scenicznych jest podkreślenie najważniejszych momentów spektaklu czy koncertu. Najczęściej wykorzystywane są wspomniane wcześniej jety (fontanny iskrowe), fontanny i wodospady. Są to materiały o różnym czasie działania. Mogą być ustawione zarówno w tradycyjny sposób, dyszami do góry, jak i dyszami w dół – tworzą wówczas wodospad. Kolejną kategorią efektów są błyski dolne i górne. W jej skład wchodzą zarówno efekty iskrowe, jak i dymy oraz flesze. Działają bardzo dynamicznie, dzięki czemu doskonale sprawdzają się na koncertach jako podkreślenie akcentów muzycznych. Do efektów o krótkim czasie palenia należą także miny i komety. Efekt tworzą kolorowe „gwiazdki”. Takie materiały najczęściej są wykorzystywane przy finałowych sekwencjach. Wymienione materiały najlepiej sprawdzają się w ciemnych pomieszczeniach lub – w przypadku imprez plenerowych – po zmroku. Pirotechnika sceniczna obejmuje także szeroką gamę produktów, które mogą być stosowane za dnia, takich jak miny z kolorowych dymów, konfetti czy serpentyny. Ciekawe efekty można osiągnąć także za pomocą generatorów płomieni, dymu i pary.
Jak robią to w Polsce, a jak na świecie?
W Polsce pirotechnika sceniczna jest wykorzystywana przede wszystkim podczas dużych realizacji telewizyjnych, festiwali, koncertów sylwestrowych. Przykładami mogą być wydarzenia takie jak finał WOŚP czy Pol’and’Rock Festival. Niewielu jest muzyków, którzy regularnie wykorzystują ją podczas koncertów – wśród nielicznych przykładów można wymienić np. grupę Behemoth. Inaczej wygląda to na świecie – największe gwiazdy różnych gatunków muzyki regularnie wykorzystują w swoich show materiały pirotechniczne, które podkreślają odpowiednie elementy ich występów. Sztandarowym przykładem jest niemiecka grupa Rammstein. Muzycy nie ograniczają się jedynie do wcześniej wymienionych efektów, ale idą o krok dalej – korzystają m.in. z miotaczy płomieni. Nieco bardziej stonowaną, ale nadal efektowną oprawę stosują KISS i Metallica. Duże wrażenie robi także pirotechnika wykorzystywana podczas występów artystów muzyki elektronicznej, takich jak Jean-Michel Jarre, który łączy ją z laserami i dynamiczną grą świateł, Armin van Buuren czy Tiësto.
Głównym zadaniem efektów scenicznych jest podkreślenie najważniejszych momentów spektaklu czy koncertu. Najczęściej wykorzystywane są jety, fontanny i wodospady.
Firmy pirotechniczne – wymagania i normy prawne
Wykorzystanie estradowych materiałów pirotechnicznych w tak specyficznych warunkach jak impreza masowa czy spektakl teatralny wiąże się z dużą odpowiedzialnością oraz koniecznością zadbania o bezpieczeństwo widzów oraz artystów. Z tego powodu warto powierzyć organizację takiego przedsięwzięcia profesjonalistom. Zdobycie koncesji i uprawnień pirotechnika wiąże się ze spełnieniem szeregu warunków, dzięki czemu mamy gwarancję, że powierzamy zadanie odpowiedniej osobie. Aby uzyskać stosowne kwalifikacje, należy spełnić szereg warunków określonych w Ustawie z dnia 21 czerwca 2002 r. o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego (Dz. U. 2002 Nr 117 poz. 1007 z późn. zmianami). O uzyskanie uprawnień pirotechnika mogą starać się osoby, które ukończyły 21 lat i nie były karane. Konieczny jest także dokument o nieposzlakowanej opinii, wydany przez komendanta policji właściwego dla miejsca zamieszkania, a także zaświadczenie o niekaralności. Kandydat nie może również wykazywać objawów zaburzeń psychicznych, co poświadczają badania psychologiczne i psychiatryczne. Kolejnym krokiem po uzyskaniu zaświadczeń jest odbycie szkolenia oraz zdanie płatnego egzaminu. Szkolenie nie obejmuje jednak całego spektrum efektów specjalnych, a jedynie materiały wybuchowe. Zdobyte uprawnienia są ważne przez 5 lat. Droga do uzyskania uprawnień jest długa, a dokumenty nie zastąpią wieloletniego doświadczenia, które mają pracownicy profesjonalnych firm. Przy wyborze pirotechników warto wziąć pod uwagę ich wcześniejsze realizacje i poprosić o referencje od organizatorów poprzednich imprez.
Bezpieczeństwo podczas imprezy
Zasady wykorzystania materiałów pirotechniki estradowej podczas widowisk reguluje Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 15 września 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy organizacji i realizacji widowisk. Przede wszystkim zaplanowane działania nie mogą zagrażać zdrowiu i życiu widzów, artystów i osób obsługujących wydarzenie. Środki oraz sposób wykorzystania efektów muszą zostać opisane w koncepcji inscenizacyjnej. Podczas spektaklu należy zapewnić obecność służb ochrony przeciwpożarowej. Sposób zakupu, przewożenia i przechowywania materiałów, a także pracy z ich użyciem, określają przepisy o materiałach wybuchowych przeznaczonych do użytku cywilnego. Zgodę na wykorzystanie pirotechniki estradowej musi wyrazić także zarządca obiektu. Pirotechnika sceniczna, jak i pirotechnika w ogóle, ma dokładnie określone parametry działania, dlatego też można jasno sprecyzować związane z nią zasady bezpieczeństwa. Produkcja materiałów podlega surowym rygorom, a ich jakość ma kluczowe znaczenie. Importowane materiały muszą być zgodne z dyrektywą 2013/29/UE, określającą wymagania wobec materiałów pirotechnicznych sprowadzanych na teren Unii Europejskiej, i mieć oznakowanie CE. Równie ważne jak jakość materiałów jest ich odpowiednie użycie. Często zdarza się, że ze względu na ograniczoną przestrzeń na scenie czy planie, wyznaczone strefy bezpieczeństwa są bardzo małe. Pirotechnik musi dokładnie przewidzieć działanie poszczególnych efektów. Ze względu na to, przygotowanie pokazu, który będzie bezpieczny, stanowi niemałe wyzwanie.
Pirotechnika sceniczna obejmuje także szeroką gamę produktów, które mogą być stosowane za dnia, takich jak miny z kolorowych dymów, konfetti czy serpentyny.
Przygotowanie pokazu
Praca podczas organizacji estradowego pokazu pirotechnicznego to o wiele więcej niż tylko rozstawienie i odpalenie ładunków. To pirotechnik jest odpowiedzialny za bezpieczeństwo osób znajdujących się zarówno na scenie, jak i na widowni. Rolą pirotechnika – poza dbaniem o bezpieczeństwo – jest opracowanie we współpracy z klientem scenariusza widowiska oraz jego późniejsza realizacja. Każdy koncert czy spektakl powinien być poprzedzony próbami, w których udział wezmą artyści, a także obsługa sceny. Ustalonego scenariusza występu nie można zmieniać, nie ma również miejsca na błędy, szczególnie w przypadku wykorzystania np. generatorów płomieni. Po zakończeniu pokazu pirotechnik musi przeprowadzić kontrolę pod kątem ewentualnych niewypałów i źródeł ognia. Dopiero po oczyszczeniu terenu jego praca jest zakończona.
Choć przygotowanie oprawy pirotechnicznej wydarzenia nie należy do najłatwiejszych zadań, to jest warte wysiłku, ponieważ pozwala na zrobienie jedynego w swoim rodzaju show, które zapadnie w pamięć odbiorcom. Opracowanie tego aspektu koncertu, spektaklu czy widowiska warto powierzyć doświadczonym pirotechnikom, którzy zadbają o każdy detal przedstawienia oraz zapewnią bezpieczeństwo wszystkim uczestnikom – zarówno widzom, jak i artystom.
Tekst:
Magdalena Rytel-Kuc, prezes Fundacji Rozwoju i Edukacji Pirotechnicznej
Jacek Kęsik, pirotechnik i współwłaściciel Grupy PSO
