Technologia LED w oświetleniu teatralnym i telewizyjnym dwudniowe seminarium LTT (cz. 2.)

W poprzednim numerze przedstawiłem zagadnienia związane z technologią LED i efektywnym wykorzystaniem diody LED jako emitera wiązki światła, jakie były tematem prelekcji i dyskusji podczas pierwszego dnia seminarium zorganizowanego w warszawskiej siedzibie firmy LTT. W drugiej części artykułu skupię się kwestiach związanych z przygotowaniem i sposobami prezentacji elementów multimedialnych oraz ich integracji z oświetleniem, jakie przedstawiono dnia następnego. Trzeba powiedzieć, że efekty, które można uzyskać zarówno przy pomocy ściany LED, jak i projektora, w zestawieniu z dobrze przygotowanymi materiałami i oświetleniem są co najmniej zachwycające…     Dynamiczny i rewolucyjny w skutkach rozwój techniki świecenia w telewizji, na scenie i w teatrze, a także coraz to nowsze rozwiązania dotyczące samego sprzętu oświetleniowego, dały realizatorom światła i projektantom nowe możliwości i wprowadziły zupełnie nową jakość w departamencie światła efektowego. Gdy skontrastujemy setki urządzeń konwencjonalnych, naświetlaczy i konstrukcji typu PAR z produkcji telewizyjnych i koncertowych sprzed dziesięciu czy dwudziestu lat z tym, co serwują nam specjaliści od oświetlenia dzisiaj, będziemy zmuszeni przyznać, że dokonał się wielki postęp. Trudno wyobrazić sobie obecnie jakikolwiek nawet najmniejszy event bez wykorzystania projekcji multimedialnych. Oczywiście nic nie dzieje się przypadkowo – przygotowanie efektownych i pasujących do scenografii, światła i klimatu koncertu czy konkretnego utworu materiałów wymusza na projektantach bardzo konkretne zabiegi realizacyjne. Warto zatem zwrócić uwagę na trendy i kilka ważnych aspektów dotyczących przygotowywania dobrego show z udziałem multimediów.   Multimedia – część większej całości Prowadzący również drugi dzień seminarium znany realizator i projektant oświetlenia Artur Szyman, omawiając rozwiązania dotyczące projekcji i multimediów, wspomniał już na samym początku, że projekcje multimedialne są dla niego częścią oświetlenia, za sprawą czego z urządzeń multimedialnych w trakcie eventu korzysta po prostu jak z kolejnych urządzeń oświetleniowych. Oczywiście o ile taki sposób myślenia jest standardem w dużych produkcjach, to w przypadku realizacji małych sztuk teatralnych czy niewielkich eventów warto zwrócić uwagę, że obsługą multimediów zajmują się znający temat i wykwalifikowani operatorzy. Ze względu na medium multimedia można podzielić na trzy rodzaje. Pierwszym z nich jest cyfrowy projektor multimedialny, kolejnym ekran diodowy, trzecim natomiast ekran plazmowy, LCD lub LED.   Ważny jest i projekt, i projektor Rzutnik multimedialny w dzisiejszych czasach musi charakteryzować się kilkoma istotnymi cechami umożliwiającymi zrealizowanie dobrej projekcji. Na szczęście odeszły czasy, kiedy projekcje były słabe, ledwie widoczne, rozmazane, całość bardziej odstraszała, niż przyciągała uwagę, a świecenie przy pomocy takiego urządzenia było tylko kłopotem.   MOC PROJEKTORA Jednym z najważniejszych parametrów oddziałujących na jakość projekcji, jest moc projektora, zależna od tego, jakim wnętrzem dysponujemy i jaką mamy do zrealizowania sztukę. W dużych realizacjach telewizyjnych wielkoformatowe ekrany wymagają ogromnej mocy, natomiast w teatrze przyzwoitą projekcję zapewni projektor odznaczający się mocą już od 6500 ANSI. Z kwestią doboru zarówno samego urządzenia, jak i nie mniej ważnych obiektywów warto zwrócić się do firmy dostarczającej sprzęt, która w bardzo prosty sposób dokona fachowego wyboru. Rodzaje obiektywów oznaczane są współczynnikami (najczęściej 0.7, 0.8, 1.0, 1.2 itd.), które wynikają z zależności pomiędzy odległością potrzebną do zrobienia projekcji w oparciu o podstawę ekranu. Zakładając, że ekran, na którym będzie odbywała się projekcja, ma przykładowo 10 metrów, a rzutnik z obiektywem będzie oddalony od niego o 7 metrów, potrzebujemy obiektywu o współczynniku 0.7. Naturalnie sam rzutnik posiada funkcje pozwalające na zmniejszenie szerokości i wysokości, a także zoom, dzięki którym w pewnym stopniu możemy dopasować obraz do ekranu niezależnie od samej odległości. W projekcji multimedialnej pojawia się analogiczne zjawisko, jak ma to miejsce w przypadku lamp, czyli efekt hot pointu. Jeżeli zastosujemy bardzo szeroki obiektyw, sam środek obrazu będzie miał dużo większą jasność niż jego brzegi. W teatrze projekcje przygotowuje się w taki sposób, że w centralnej części ekranu znajdują się kluczowe elementy projekcji, natomiast na brzegach materiały wideo, obrazy czy też animacje są przygaszone, dzięki czemu nie widać tak dużych dysproporcji w jasności projekcji. Gdy zastosujemy bardzo długi obiektyw, który świeci wąską wiązką, mamy do czynienia z analogiczną sytuacją dotyczącą dużej jasności środka, jednak w takiej sytuacji jasność środka i brzegów jest zbieżna.   WYBÓR PROJEKCJI Kolejnym ważnym aspektem po wyborze sprzętu jest decyzja dotycząca wyboru projekcji: przedniej lub tylnej. W ekranie do przedniej projekcji zatopione są specjalne mikrokryształki, które powodują jeszcze wyższą jakość obrazu, zaś powierzchnia służąca do projekcji tylnej wykonana jest z materiału, na którym obraz wyświetla się podobnie jak na matówce. Do teatru ekran szyje się na zamówienie w zasadzie tylko raz – może mieć on nawet kilka metrów wysokości i kilkanaście szerokości. Im większy jest jednak ekran, tym materiał jest gęstszy, ponieważ poziom jego naprężenia jest wyższy i mógłby się on po prostu podrzeć. Co więcej, można również zamówić ekran w proporcjach 4:3 lub standardowych proporcjach formatu HD, czyli 16:9. Nie bez znaczenia jest również lokalizacja samego projektora. Gdy zlokalizowany jest on nad publicznością i świeci na ekran od frontu, może pojawić się niebezpieczeństwo związane z tym, że pomiędzy źródłem światła a ekranem pojawi się aktor, którego cień będzie widoczny na ekranie. Z drugiej jednak strony, z pomocą tej właściwości można stworzyć sprytny zabieg polegający na projekcji właśnie na aktorach – wyposażonych w jednolite stroje i jasny, biały makijaż. Dzięki temu można uzyskać np. efekt ognia, wody czy np. nieba na postaci kreowanej przed danego aktora. Wybierając miejsce projektora, który ma służyć do projekcji tylnej, warto pamiętać o tym, że publiczność teatralna siedzi na różnych poziomach względem ekranu, a co za tym idzie – patrzy pod różnym kątem na obraz wyświetlany na ekranie. Osoba siedząca poniżej obiektywu projektora będzie więc postrzegała dolną część ekranu jako jaśniejszą niż górną, a osoby siedzące powyżej projektora – dokładnie odwrotnie. W sytuacji, gdy mamy duży teatr i widownia siedzi na różnych poziomach względem ekranu, warto zainstalować projektor na osi ekranu, bardzo wysoko.   Ekrany diodowe Ekrany diodowe to media, które w zasadzie nie goszczą w teatrze, używa się ich natomiast bardzo często w telewizji. Tę dużą grupę ekranów można podzielić na kilka rodzajów. Jednym z typów ekranów jest ekran diodowy, który składa się z mniejszych modułów, stawia się go na płaszczyźnie lub podwiesza się na kracie. Taką ścianę odpowiednio się stroi, aby cała powierzchnia miała jednakowy kolor, odcień, jasność i rozdzielczość. Kolejnym rodzajem jest konstrukcja typu strip, w której diody zainstalowane są w niewielkich „rurkach” lub na jednolitej powierzchni. Dzięki temu, że jest on w pewnym stopniu transparentny, pozwala na przykład na świecenie zza niego. Ostatnim rodzajem ekranu LED są podobne do omawianych w poprzedniej części artykułu stripy LED-owe, zaopatrzone jednak w dużo gęściej rozmieszczone diody i nie sterowane w tym wypadku protokołem DMX. Układając poszczególne moduły jeden obok drugiego, również na nich możemy zaprezentować elementy multimedialne. Taka projekcja nie charakteryzuje się wysoką jakością i wysoką rozdzielczością, ale pozwala na prezentowanie pewnych kształtów w dużych rozmiarach czy też obrazów.   Ekrany plazmowe i LCD Ostatnim rodzajem medium, na którym prezentowane mogą być multimedia, są ekrany plazmowe i częściej używane urządzenia LCD. Oczywiście tutaj kwestia wysyłki sygnału do urządzeń nie jest trudna, ponieważ do zainstalowanych np. w elementach scenograficznych ekranów wystarczy podpiąć sygnał i już mamy na poszczególnych ekranach obraz jeden lub różne, użyteczne w danym przedstawieniu i w danym miejscu powierzchni scenicznej. Dodatkową koncepcją pozwalającą na jeszcze bardziej kreatywne wykorzystanie technologi ekranów LCD i ekranów plazmowych jest tzw. plazma bezszwowa. W konstrukcji tej praktycznie do zera wyeliminowane zostały ramki ekranów, dzięki czemu zestawimy kilka lub kilkanaście ekranów w jeden i stworzymy ogromną, jednolitą płaszczyznę.   Jaka projekcja będzie najlepsza? Największą zaletą projekcji realizowanej z udziałem rzutnika multimedialnego jest z całą pewnością jakość reprodukowanego obrazu. Obraz, który uzyskujemy na ekranie monitora komputerowego czy telewizora, może być śmiało prezentowany na ekranie projekcyjnym, często nawet z wyższą jakością i rozdzielczością. Głównym zadaniem projekcji w teatrze jest tworzenie zamierzonej przez reżysera atmosfery. Wyświetlane obrazy stanowią najczęściej krajobrazy, elementy przestrzenne, fragmenty miasta, animacje, kształty czy filmy. Użycie w tym wypadku medium o niższej jakości mogłoby zdecydowanie popsuć efekt końcowy. Ekran diodowy za sprawą tego, że widać na nim piksele, w porównaniu z obrazem z projektora traci już na samym wstępie. Oczywiście w wielu aplikacjach, zwłaszcza w wypadku wykorzystania urządzeń zbudowanych w oparciu o diody SMD, ekran diodowy wydaje się być konstrukcją niezastąpioną. Trzeba powiedzieć również, że ekran diodowy nie będzie charakteryzował się nigdy taką delikatnością jak obraz generowany przy udziale projektora, będzie za to stanowił element, który zawsze można użyć w plenerze i, co ważne, w dzień. Rzutniki, oprócz właściwości już wymienionych, posiadają jeszcze inne zalety: są elastyczne i mobilne oraz, co nie bez znaczenia w dzisiejszych czasach, są również tańsze niż ekrany. Przy projekcjach rzutnikowych kluczową sprawą jest źródło światła, którym w rzutniku jest żarówka. Eksploatując urządzenie, trzeba pamiętać o tym, żeby zawsze mieć zapasową żarówkę, którą w razie awarii możemy błyskawicznie wymienić. Przy tej okazji ważna odnotowania jest cenna uwaga wyniesiona z seminarium: pamiętajmy, że wyłączając projektor, należy zawsze w pierwszej kolejności zgasić żarówkę i zostawić urządzenie włączone w celu jej schłodzenia! Oczywiście istotnym jest również, aby nie zostawiać nieużywanego w danym momencie projektora włączonego, co również obniża właściwości żarówki, skraca jej żywotność, obniżając równocześnie jakość samej projekcji.   Integracja systemów Najlepszym sposobem połączenia zalet multimediów, projekcji i mniej lub bardziej tradycyjnego systemu oświetleniowego jest zsynchronizowanie wszystkich tych elementów w spójną całość. O ile takie rozwiązanie jest więcej niż bardziej popularne w dużych systemach przygotowywanych na potrzeby produkcji telewizyjnych czy wielkich wydarzeniach koncertowych, to niestety w teatrze z jego dobrodziejstw korzysta się rzadko lub zaledwie w formie szczątkowej. Zazwyczaj taki system synchronicznego sterowania światłem i multimediami jest z budowany tak, by wykorzystać konsolę czy konsolę światła oraz media serwer. W media serwerze przechowujemy zgromadzone materiały multimedialne, które wyzwala się z poziomu konsolety oświetleniowej, i następnie sygnały wychodzą bezpośrednio z niego na jakiekolwiek medium w postaci plazmy, ekrany diodowego czy systemu projektorów. Taki system daje nam przede wszystkim ogromne możliwości elastycznej kreacji światła i wpływania na to, jak wygląda cała warstwa oświetleniowa, zarówno jeśli chodzi o poziomy światła, jak i kolory. Synchronizacja pozwala na równe wyzwalanie poszczególnych elementów danej sceny oświetleniowej, co w końcowym rozrachunku daje dużo lepsze efekty, szczególnie w przypadku koncertów, spektakli muzycznych i widowisk telewizyjnych.   Łukasz Kornafel Muzyka i Technologia