Wielokrotnie opisywaliśmy nowoczesne instalacje nagłośnieniowe w różnych placówkach w całej Polsce. Filharmonie, teatry, domy kultury czy uczelnie muzyczne – każda z nich zyskała nowe możliwości, stając się miejscem, gdzie realizowane są wydarzenia na najwyższym poziomie. W Kielcach znajduje się Teatr Lalki i Aktora, który niedawno zyskał nie tylko nową siedzibę, ale także zupełnie nowe wyposażenie, dzięki któremu także najmłodsi widzowie mogą cieszyć się doskonałym dźwiękiem i odpowiednią oprawą wizualną. Tym samym rozpoczęcie kolejnego sezonu, które przypadało na sierpień tego roku, miało wyjątkowy charakter.
Placówka ta ma długą i ciekawą historię, a swoje powstanie zawdzięcza uporowi i pasji jednego człowieka, Stefana Karskiego, który zresztą obecnie jest jej patronem. Był reżyserem, aktorem, autorem sztuk i adaptacji scenicznych, pedagogiem, ale także aktywnym działaczem społecznym. W 1955 roku założył teatr, który początkowo działał jako stowarzyszenie – ciekawa jest przy tym geneza jego nazwy – otóż Karski, jak wynika z zachowanych wspomnień, bardzo żałował, że nie mógł wziąć udziału w Powstaniu Warszawskim, co sprawiło, że wybrał zdrobniałe imię Kubuś. Tak bowiem nazywał się improwizowany samochód pancerny, który zbudowali powstańcy. Przez pierwszą dekadę swojego istnienia teatr nie miał siedziby i był zespołem objazdowym, występującym wszędzie tam, gdzie miał taką możliwość. Dopiero w 1965 roku zyskał wreszcie stałe pomieszczenia, jednocześnie stając się instytucją państwową, której pierwszym dyrektorem został oczywiście Stefan Karski. Funkcję tę pełnił do 1973 roku, przez całe życie będą aktywnym społecznikiem, co zresztą doceniono gdy w 2006 uhonorowano go Nagrodą Miasta Kielce. Od tego czasu Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” miał kilku dyrektorów, obecnie zaś (od 2020 roku) tę funkcję pełni Piotr-Bogusław Jędrzejczak. Stefan Karski zmarł w 2015 roku, w wieku 96 lat – jak już wspomnieliśmy, obecnie jest patronem Teatru, który sam założył. Warto też wspomnieć, że choć placówka miała już status teatru państwowego, długo czekała na własną scenę i siedzibę z prawdziwego zdarzenia. Udało się ją zyskać dopiero w 1992 roku, dzięki staraniom wieloletniej dyrektor, Ireny Dragan. A był to budynek przy ulicy Dużej w Kielcach. Otworzyło to przed Teatrem nowe możliwości, czego wyrazem było na przykład otwarcie (nb. pierwszej w Polsce) Galerii Lalki Teatralnej, w której prezentowane są m.in. powstałe na przestrzeni wielu lat lalki. Czas jednak płynie nieubłaganie, rozwój technologii i rosnące oczekiwania publiczności sprawiają, że placówki kulturalne stają w obliczu nowych wyzwań i nierzadko ich dotychczasowe siedziby po prostu nie są w stanie im sprostać. Tak też było w omawianym wypadku, stąd poszukiwania nowego miejsca. Udało się je znaleźć na ulicy Zamkowej, pod numerem 9, gdzie znajdowały się zabytkowe budynki dawnej kuźni i dworu starościńskiego.
Duża Scena Teatru Lalki i Aktora „Kubuś”, charakteryzująca się nowoczesnym i bardzo atrakcyjnym wystrojem
Ze względu na ich charakter adaptacja na potrzeby Teatru musiała przebiegać pod nadzorem konserwatora zabytków. Udało się jednak z powodzeniem połączyć stare z nowym, wykorzystując budynki z historią i nowoczesne wyposażenie techniczne. By uzyskać optymalną funkcjonalność, oba zresztą połączono komunikacyjnie nowym elementem, który służy także jako komin sceniczny. W ten sposób udało się wygospodarować blisko 2 tysiące metrów kwadratowych powierzchni użytkowej, która spełnia wszystkie wymagania stawiane współczesnemu teatrowi. Najważniejsze są oczywiście dwie sceny – Duża, przewidziana na około 150 miejsc oraz Mała, dla około 80 widzów. Kompleksowe wyposażenie obu tych sal wzięła na siebie doskonale znana Czytelnikom firma Przedsiębiorstwo Specjalistyczne TEATR Marek Gumiński (w skrócie po prostu P.S. TEATR), mająca siedzibę w Sękocinie Nowym. W zakresie dostawy znalazły się przede wszystkim systemy oświetleniowe, multimedialne, elektroakustyczne, mechanika sceniczna itp. Trzeba przyznać, że efekt końcowy robi naprawdę duże wrażenie. Wystrój jest nowoczesny, utrzymany w stonowanej, ale bardzo eleganckiej kolorystyce, do tego widoczne (choć nie przytłaczające) jest także nasycenie technologią. Słowem, czuje się wysoką jakość, dbałość o szczegóły i odpowiednią klasę sprzętu. Oprócz obu sal w połączonych budynkach znajduje się dość przestronne foyer, szatnie dla widzów, garderoby aktorów, magazyny na scenografie, kostiumy, lalki, warsztaty, pracownie teatralne czy wreszcie cała część biurowo-administracyjna.
Mechanika sceniczna została wykonana we współpracy z firmą Mikor Inżyniering
Współczesny teatr, bez względu na swój charakter czy repertuar, nie może obejść się bez mechaniki scenicznej. W przypadku tej części zadania P.S. TEATR nawiązał współpracę z mającą siedzibę w Jankach, firmą Mikor Inżyniering Sp. z o.o. Na Dużej Scenie wykonano zatem 2 mosty oświetleniowe widowni, 2 sztankiety głośnikowe przeznaczone do gron głównych, 9 sztankietów dekoracyjnych, 5 mostów oświetleniowych sceny (w tym także dwa boczne) i 2 sztankiety kurtynowe. Wszystko zostało wkomponowane w wystrój sali, doskonale podkreślając nowoczesność wnętrza. Ponadto zainstalowano zapadnię prosceniową, a także 3 zapadnie sceniczne o skoku roboczym wynoszącym 330 cm. By ułatwić transport dekoracji z magazynu na scenę zamontowano dwa podnośniki – jeden w kieszeni bocznej i drugi za sceną. Ponadto zainstalowano most portalowy, który został na stałe połączony z pomostami technicznymi, do tego dwie mobilne wieże portalowe, sztankiety i stałe relingi. Obie sceny otrzymały także zaawansowany system okotarowania, systemowe podesty, który może być wykorzystany na różne sposoby, także do budowy widowni w układzie schodkowym (wraz z nimi dostarczono komplet 80 krzeseł). Na wyposażeniu znalazły się 4 teleskopowe podnośniki Guil ELC 730, które są zdolne podnieść ładunek o masie 125 kg na maksymalną wysokość 4,56 metra. Samą Małą Scenę wyposażono w 5 mostów oświetleniowych, mających dzięki zastosowaniu mechanizmu suwnicowego możliwość standardowego ruchu w górę i w dół, ale także w przód i w tył.
Publiczności zagwarantowano nie tylko doskonałą widoczność całej sceny, ale także świetną akustykę i nagłośnienie.
W przypadku Teatru Lalki i Aktora „Kubuś” zdecydowano się na nowoczesne rozwiązania w dziedzinie nagłośnienia, instalując nad Dużą Sceną główne grona systemu, zaś na ścianach, wokół amfiteatralnej widowni rozmieszczając głośniki efektowe. Tę część zadania wykonano we współpracy z wrocławską firmą ABLO Group, a wybór padł na modele niemieckiej marki marki Kling & Freitag, istniejącej od ponad 30 lat i produkującej wysokiej klasy zestawy głośnikowe. Sercem systemu audio jest procesor dźwięku immersyjnego firmy Yamaha, który także oferuje pogłos 3D. Dzięki temu możliwe jest stworzenie odpowiedniej atmosfery podczas spektaklu, nie tylko za pomocą scenografii, czy świateł, ale także dźwięku, który odpowiada temu, co się aktualnie dzieje na scenie. Za pomocą nagłośnienia i procesora dźwięku immersyjnego można realistycznie odtworzyć środowisko akustyczne dowolnego miejsca i tym samym wzmocnić wrażenia publiczności. Oprócz nagłośnienia sali (Dużej Sceny) Teatr wyposażono także w kompleksowy system elektroakustyczny i inspicjenta, na który składają się konsolety audio, monitory odsłuchowe, zestawy bezprzewodowe marki Sennheiser, mikrofony, rejestratory i odtwarzacze, a także różne akcesoria sceniczne. Systemy dystrybucji sygnału audio oparte są o protokół Dante, ponadto zainstalowano także system łączności bezprzewodowej i interkomowej, system nasłuchu akcji scenicznej, rozgłoszeniowy, sieć zegarów cyfrowych i transparenty z napisem „Cisza”. W obu salach (Dużej i Małej Scenie) wykonano także bazujący na sieci bezprzewodowej system wspomagania słyszenia, który umożliwia transmisję sygnału audio do znajdujących się w zasięgu urządzeń mobilnych, dzięki czemu posiadający je widzowie mogą odbierać dźwięk ze sceny także w słuchawkach (czy też aparatach słuchowych). Wystarczy jedynie zainstalować odpowiednią aplikację i można bez przeszkód uczestniczyć w spektaklu, nie tracąc ani jednego słowa. Wspomaga ich w tym osobisty asystent słuchu, dopasowujący odbierany sygnał do indywidualnych potrzeb każdego widza. Obsługa odbywa się za pomocą wspomnianej aplikacji, na ekranie dotykowym smartfonu – ponieważ Teatr ma w repertuarze spektakle dla dzieci i młodzieży, tacy też są na ogół widzowie, ale też najmłodsze pokolenia niemal dosłownie urodziły się ze smartfonami i doskonale radzą sobie z technologią. Wspomniany system sprawdzi się także w przypadku konieczności zastosowania symultanicznych tłumaczeń.
Podczas instalacji bardzo dużo uwagi poświęcono oświetleniu, starannie dobierając wysokiej klasy urządzenia.
Bardzo dużo uwagi poświęcono oświetleniu, starannie dobierając wysokiej klasy modele, zdolne zagwarantować znakomite efekty. Zainstalowano więc m. in. 12 ruchomych głowic ruchomych Elation Fuze Profile (z silnikiem LED RGBMA), o mocy 305 W i wyposażone w 4 obrotów skrzydełka kadrujące typu Full Blackout. Urządzenia te charakteryzują się wysokim CRI (na poziomie 92), zoomem w zakresie od 7° do 42°, emulacją CMY, oferują także gotowe efekty animacji oraz szeroką gamę dostępnych gobosów. Uzupełniono je dodatkowymi dwiema sztukami Fuze Profile w wersji CW, z obecnością białego światła LED i mocą 380 W. Ponadto Teatr wyposażono w dużą liczbę głowic typu wash, na którą złożyło się 12 sztuk dużych ACME NEOZONE, z których każda ma 19 diod RGBW wysokiej jakości, o jednostkowej mocy 40 W. Jedną z zalet tego modelu jest indywidualne sterowanie każdym z pikseli, ponadto istnieje możliwość wykorzystania gotowych shapeów, ringów, czy makr przygotowanych przez producenta. Wyjściowa moc świecenia wynosi 9000 lumenów, zatem pozwala na wyjątkowo jasne oświetlenie sceny, do tego z całym zakresie pracy elektronicznego zooma , czyli od 4° do 50°. Standardowo można mieszać kolory RGBW, do tego wash dysponuje zmiennym CTO od 2500K do 8000K, przy CRI powyżej 90. Oprócz dużych reflektorów typu wash zainstalowano także 28 mniejszych, szybkich głowic ACME OXYGEN, które posiadają po 7 diod o mocy 40 W każda, do tego szybki zoom w zakresie 6° do 40° i wbudowane efekty beam/wash. Omówione przed chwilą reflektory zainstalowano oczywiście na mostach oświetleniowych.
Dobierając elementy systemu oświetleniowego, kierowano się ich jakością i wydajnością. Na pierwszym planie głowica Elation Fuze Profile.
Jeśli zaś mowa o reflektorach profilowych, sięgnięto po sprawdzone i docenione urządzenia, w tym wypadku ETC Source Four Zoom, wyposażone w żarówkę o mocy 750 W. Placówka otrzymała 6 sztuk wersji 15°-30° oraz 12 sztuk w wersji 25°-50°. Reflektory te mają przesłony kadrujące i przesłony IRIS. Nie zabrakło także źródeł diodowych, w postaci 16 sztuk profili DTS PROFILO LED 200 FC, o mocy 200 W, wyposażone w LED-y RGBW i charakteryzujące się bezgłośną pracą oraz zoomem w zakresie od 19° do 41°. Na typowo teatralne oświetlenie składa się także 40 reflektorów typu PC, czyli DTS SCENA S, o mocy 1 kW, z zoomem w zakresie 10°-64°, czy też 4 reflektorów profilowych LDR TONO 8/22, o mocy 2kW oraz 4 reflektorów – LDR TONO PC (o mocy 2kW). Horyzont wypełnia kolorem 6 sztuk naświetlaczy Elation PALADIN Brick, o mocy 360 W i wyposażonych w filtr symetryczny 10°x60°. Nie mogło oczywiście zabraknąć stroboskopów LED, których są dwie sztuki, a konkretnie modelu ELATION Protron 3K COLOR, o wydajności świetlnej wynoszącej 40000 lumenów. Uzupełniono je o wytwornice dymu High End System FQ100, wytwornice mgły CLF HAZE II oraz reflektorami UV – ACME STAGEPAR UV. Są to efekty, które zawsze się sprawdzają i robią wrażenie także na tak młodej publiczności.
Ścienne regulatory (dimmery) PLS Pegasus WM, które oferują łącznie 180 obwodów o mocy 3 kW każdy.
W związku z tak zaawansowanym systemem oświetlenia konieczne było zainstalowanie odpowiedniej instalacji zasilającej oświetlenie technologiczne, a także sieci sterującej wszystkimi urządzeniami, którą oparto na powszechnym standardzie DMX oraz Ethernecie. Zainstalowane krosownice zasilania pozwalają na prostą, indywidualną zmianę trybu pracy każdego obwodu (w trybie regulowany / nieregulowany), można je także zdalnie załączać i wyłączać w kabinie realizatora. Zainstalowano ścienne regulatory (dimmery) PLS Pegasus WM, które oferują łącznie 180 obwodów o mocy 3 kW każdy. Gdy zaś poruszamy temat sterowania oświetleniem, czy multimediami, warto wspomnieć, że w nowej siedzibie Teatru Lalki i Aktora „Kubuś” został zainstalowany autorski system firmy P.S. TEATR, czyli SPECTRE, który integruje zarządzanie wszystkimi funkcjami, oferując także możliwość zdalnej blokady paneli sterowania przy wejściach już w trakcie spektakli. Kluczowym elementem systemu są dotykowe ekrany w kabinach realizacyjnych, bardzo ułatwiające obsługę i czyniące ją prostą oraz intuicyjną. Wyposażając obie sale, nie zapomniano też o rozwiązaniach ułatwiających pracę ekipie Teatru, na przykład oba sztankiety dekoracyjne można za pomocą zwijaczy kablowych (umieszczonych bezpośrednio pod sztankietami) elektryfikować.
Konsoleta oświetleniowa ChamSys MQ500M
Do sterowania oświetleniem Dużej Sceny przewidziano konsoletę cyfrową ChamSys MQ500M, obsługującą do 256 uniwersów, z kolei w przypadku Małej Sceny (i oświetlenia technologicznego) wybrano mniejszy model tej samej marki, czyli MQ70. Są to sprawdzone i wysoko cenione urządzenia, zatem z całą pewnością doskonale sprawdzą się w swojej roli. Obie konsolety współpracują z dziewięcioma konwerterami DMX/Ethernet, a konkretnie modelami OBSIDIAN RDM10, dwoma mobilnymi 4-portowymi bramkami DMX/Ethernet, w tym wypadku OBSIDIAN EP4 oraz pięcioma splitterami DMX10-5. Jeśli zaistnieje konieczność zastosowania transmisji bezprzewodowej komunikatów DMX, będzie można wykorzystać 12 zestawów nadajników i odbiorników City Theatrical 5900 Multiverse. Konsolety mają także wsparcie ze strony mobilnego sterownika (rejestratora) DMX ProPLEX 8-track, który może nagrać i następnie odtworzyć różne sceny oświetleniowe. Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” ma swoją specyfikę, przede wszystkim ze względu na repertuar i publiczność, z myślą o której zainstalowano także wytwornicę baniek, produkt renomowanej firmy, która jest liderem tej branży, czyli MAGIC FX SMOKEBUBBLE BLASTER. Urządzenie jest w stanie wypełnić scenę aż 6 tysiącami baniek na minutę, ponadto każda może być wypełniona dodatkowo dymem, co jeszcze bardziej podkreśla efekt – robiący wrażenie na widzach w każdym wieku.
Konwertery DMX/Ethernet OBSIDIAN RDM10
Placówkę wyposażono oczywiście także w rozbudowany system multimedialny, bez którego nie obejdzie się żaden nowoczesny teatr. Sercem jest elektrycznie rozwijany ekran projekcyjny polskiej firmy KAUBER, o proporcjach 16:10 i szerokości 7 metrów, a także główny projektor laserowy, którym jest Epson EB-PU2213B (o mocy 13000 lumenów). Dopełniają go 4 mobilne projektory o mocy 7000 lumenów każdy, wyposażone w szereg wymiennych obiektywów, umożliwiających realizację projekcji scenograficznych we współpracy z mobilnymi ekranami AV Stumpfl Monoblox (o przekątnej 168 cali), które przeznaczono do projekcji przedniej i tylnej. Możliwe jest także wykorzystanie białego horyzontu projekcyjnego, czy też projekcja w foyer Teatru. Każda z dwóch sal została wyposażona w mediaserwer z oprogramowaniem Resolume Arena 7 oraz grabberem. Ponadto posiadają one miksery wideo RGB LINK M2, zaś system dystrybucji sygnału wideo Dużej Sceny oparto na matrycy 16×16 ATEN VM1600 (wraz z kompletem kart I/O w standardzie HDMI i SDI). W przypadku Małej Sceny zastosowano matrycę 8×8 HDMI także firmy RGB LINK FLEX 8. Ponadto dostępne są także liczne konwertery i ekstendery sygnału marki Aten, a także system bezprzewodowej transmisji. To wszystko daje dużą dowolność przesyłu w standardach SDI<->HDMI, czy HDMI<->HDbaseT. Rejestrację prób, a także spektakli umożliwia kamera mobilna Panasonic HC-X2000, która pozwala również na transmisję (streaming) na żywo. Kamera posiada bezpośrednie wyjście SDI, a sygnał może być wysłany poza budynek Teatru za pośrednictwem przyłącza sygnałowego, które znajduje się w elewacji. System podglądu akcji scenicznej zbudowano w oparciu o kamery PTZ, które można sterować z pomieszczenia realizatora, a także monitorach o przekątnej 32 cali, które znajdują się w kluczowych strefach – w tym także wejściu na scenę, garderobie, kabinie realizatora, czy pokoju ciszy, a wreszcie także stanowisku inspicjenta. Dodajmy, że uwzględniono także możliwość zapisu nagrań na wyposażonym w twardy dysk rejestratorze.
Projektor laserowy Epson EB-PU2213B
Z myślą o wyświetlaniu w foyer materiałów promocyjnych, informacyjnych zamontowano tam system digital signage, zaś sam materiał do projekcji przesyłany jest z serwera wideo, który korzysta z oprogramowania LG CMS SUPERSIGN. Łącznie można wysłać obraz do 9 wyświetlaczy LCD o przekątnej 55 cali (4K). Posiadają one także wbudowane odtwarzacze, działające zgodnie z określonym harmonogramem. Trzy z nich umieszczono na mobilnych statywach, co pozwala na ustawienie w dowolnie wybranym miejscu. Ponadto dostarczono także dwa zewnętrzne projektory grafiki, które pozwalają na wyświetlanie gobo na elewacji budynku.
Od tej strony publiczność rzadko ma okazję poznać teatr, a także w takich zakamarkach jest on naprawdę interesujący.
Podsumowanie
Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” wraz z nową siedzibą zyskał także technologie sceniczne, oświetleniowe i nagłośnieniowe, które pozwalają na realizację spektakli na najwyższym poziomie – pod każdym zresztą względem. Jesienny sezon roku 2024 będzie więc z pewnością bardzo udany, a zmianę docenią widzowie – i ci najmłodsi, i ci dorośli. Nie ma mowy o kompromisach, to są rozwiązania na poziomie porównywalnym z „dorosłymi” teatrami, gwarantujące, że placówka będzie mogła oferować swoim widzom przedstawienia, które na długo zapadną w ich pamięci. Należy zatem cieszyć się, że coraz więcej takich miejsc w Polsce zyskuje wyposażenie na – nie bójmy się tego słowa – światowym poziomie. Takie są zresztą wymogi naszych czasów, widz (bez względu na wiek) oczekuje wyjątkowych wrażeń od spektaklu na żywo, nie wystarczy już sam kontakt z aktorami, sceną. Współczesność oferuje wiele rzeczy, które mogą być konkurencyjne i zatrzymają potencjalnego widza w domu – serwisy streamingowe, internet itp. Jeśli jednak zobaczy, że teatr to miejsce żywe, nowoczesne i oferujące doznania jakich w domu – z oczywistych, także technicznych powodów – nie doświadczy, z pewnością będzie chciał wracać i oglądać kolejne przedstawienia. A w takich miejscach, jak Teatr Lalki i Aktora „Kubuś” kształcą się przecież przyszłe pokolenia widzów innych teatrów, sal koncertowych itp. Wychowani na kontakcie z żywą sztuką, także w dorosłym życiu będą chcieli odwiedzać takie miejsca, zwłaszcza gdy i one będą równie dobrze wyposażone w nowoczesne technologie. Pozostaje zatem liczyć na to, że wkrótce będziemy opisywać kolejne realizacje i miejsca zyskujące nową jakość.
Tekst: Dariusz Mazurowski, Muzyka i Technologia
Zdjęcia: Piotr Piekut
